Kajawèn, Balai Pustaka, 1928-12-01, #234

Ăngka 96, 17 Jumadilakir Taun Alip 1859, 1 Dhesèmbêr 1928, Taun III.

Kajawèn

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [1637] ---

Ăngka 96, 17 Jumadilakir taun Alip 1859, 1 Dhesèmbêr 1928, Taun III.

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Saptu.

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan ... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Wèltêprèdhên.

Gunung Sitoli (Nias).

[Grafik]

Ing nginggil punika gambar ing pasisiripun pulo Nias, sawanganipun katingal asri. Ing pasisir ngriku wontên kuburan Tyonghwa, ingkang ing wêkdal wau nuju wontên mayit ingkang badhe dipun kubur, mila untaping tiyang kêtingal kathah.

--- 1638 ---

Raos Jawi

Kasujanan.

Sawênèhipun tiyang mungêl makatên: kalimputing manungsa marang tindak diksura, adoh kaèngêtane kang mamrih rahayu, sarta ninggal ing kasujanane iku andrawasi, awit kang mangkono gampang kalindhih marang watak murka angăngsa-ăngsa, yèn andadra bisa gawe cilaka, tanpa mikir anane dosa. Mulane ora mungguh bangêt yèn ta ginawe tuladha.

Saking tuwuhing pitêmbungan ingkang makatên wau, lajêng anggèndèng makartining badan kula, tangan nyandhak dalancang nyêpêng pèn, wasana reka-reka adamêl gubahan sawarni-warninipun, ing pangangkah: saupami kanggêp badhe kula udhokakên minăngka isining taman Kajawèn. Sarta punapa ingkang kawiyos lajêng wujud dados sêratan ing ngriki punika: kanyataaning kuwasanipun pikiran ingkang pikantuk wangsiting cipta, kumênyuting manah parêmpêng ngarang, mênggahing wosipun namung sumarah.

Wontênipun tiyang pabên utawi kêkêrêngan, punika botên mêsthi jalaran prakawis ingkang langkung prêlu sarta agêng, nanging tarkadhang namung jalaran bab sapele sagêd dados witing pabên, inggih punika amargi saking rêmbag sakêcap ingkang botên condhong kalihan pamanggih utawi pikajênganing satunggil lan satunggilipun, tuwin kirang kasujanan lajêng nuwuhakên pasulayan, wasana dahuru pabên anggêgirisi. Buktinipun sampun kathah kemawon ingkang kadadosan: wontên tiyang păncakara ngantos nandhang tatu utawi pêjah salah satunggal utawi sampyuh, wiwitanipun saking rêmbag sakêcap utawi pratingkah saênyèk ingkang kakintên-kintên kirang prayogi, ngantos kenging binasakakên: rêbut balung tanpa isi.

Ananging ingkang makatên punika adhakan namung pinanggih ing tiyang ingkang kirang nalar, utawi kirang jêmbar pamanahanipun, saha malih sakalih-kalihipun sami kasupèn, botên ngèngêti kadadosanipun ing wingking, sabab ing salaka[1] punika prasasat sirna kamanungsanipun. Kabêkta saking rupaking pamanahan, kacênthok rêmbag sakêcap ingkang botên nyundhuki wau, mak brêbêl murub hawa napsunipun, upami mêloka: kados latu angalad-alad, urubing latu kawawa ambêsmi sakathahing punapa kemawon sacêlakipun ngriku. Lah inggih makatên punika ingkang kabasakakên: kalimputing manungsa dhatêng tindak diksura, awit kaèngêtanipun mutmainah kagèndèng kawon daya dening dêrênging amarah. Beda kalihan wontênipun tuwin ingkang cêkap ing nalar sarta jêmbar sagantênipun, tamtu botên badhe kadadosan makatên.

Kapirid saking carakan ing nginggil punika, samangke sampun têtela, sanajana pamicara sakêcap utawi tindak sapêcak, yèn botên kalêrêsan sagêd ugi anuwuhakên bêbaya tumraping raga, rudahing nala adamêl risaking angga, risaking

--- 1639 ---

raga dados nalangsaning jiwa, sisip-sêmbiripun kawawa anglarut adêging yuwana.

Pramila prêlu, sarta sampun mungguh sangêt tumrap tiyang ingkang ngudi kayuwananing agêsang, kêdah tansah èngêt kanthi prayitna, ing tindak-tanduk, solahbawa tuwin muna lan muni ngangge dêdugi lan prayogi, botên atilar ing rêringa, ing pangangkah murih supados botên sagêd nuwuhakên bibiting parapabên, wasana sagêd anglênggahi kayuwanan, sirna ing panyaru. Lah inggih ingkang makatên punika kenging sinêbut: sujanma sujana, têgêsipun tansah nyumêrêpi êmpan papaning têpa, winatara murih sarwa dhangan samukawisipun, kados ingkang sampun kasêbut ing wulang dalêm swargi Ingkang Sinuhun Kangjêng Susuhunan Pakubuwana IV ing Sêrat Wulangrèh (sêkar pangkur kapêndhêt namung sapada) ungêlipun makatên:

Dêduga lawan prayoga | myang watara rêringa aywa kari | iku parabot satuhu | tan kêna tininggala | tangi: lungguh: angadêg tuwin lumaku | angucap mênêng anendra | duga-duga nora kari ||

Piwulang sapada nginggil punika kados sampun nyêkapi sangêt minăngka pêpandom tumraping agêsang mamrih lulus yuwana, malah kanggening kula nganggêp bilih punika satunggiling wasiyat uga ingkang kenging kadamêl jêjimat paripih. Saya tumraping tiyang ingkang gadhah sêsêbutan: janma sujana, prakawis punika pancèn sampun rêrêgêmanipun.

Dene têmbung sujana, punika yêktosipun sampun murakabi tumraping lair batos, wosipun pangatos-atos ingkang kanthi têpa (ukuran). Dados ing sasolah, sabawa, muna lan muni sampun angênggèni ukuran. Yèn dipun muradi makatên: manah sujana kanthi prayitna dados êmpaning manah ingkang dhatêng kaprayitnan, botên ngantos kêpasuk ing wicantên. Awit gadhah rêringa ing pamicara, mila botên namung sok gêlogok kemawon. Winatara botên kirang botên langkung awit kanthi rêringa, dados botên dhumawah ing lêpat. Pramila ing dalêm sêsêkaran wau mungêl: iku parabot satuhu. Jalaran yèn tiyang tanpa ngênggèni pamanahan makatên lêpat-lêpatipun manggih pakèwêd.

Sapunika saya cêtha malih, bilih kasujanan makatên minăngka sêsanguning ngudi kawilujêngan, awit dening sampun sarwa nyujanani (sanajan tumraping bab punapa kemawon) dados botên sagêd nuwuhakên saksêrik punapadene panyaru, sampun malih tukar pabên, tamtu botên badhe kalampahan.

Wasana namung dumugi samantên dêdungkapaning orean punika, kados sampun cêkap ingatasipun bab kasujanan. Dene mênggahing wosipun: punika dede punapa-punapa, namung mèngêti rèhning rumaos kasinungan pamikir prêlunipun kangge mêmikir, dados sinau ngothak-athik. Botên langkung bilih wontên kêkiranganipun punapadene kaladuking atur kula, mugi kakèrêma ing baludaging samodra pangaksama.

Nirrasa Nitiatmaja, Tumpang, Malang.

--- 1640 ---

Bab Têtanêman

Sawo.

Sawo punika ingkang kêlimrah wontên ing tanah Jawi Têngah wontên tigang warni, inggih punika: sawo êmas, jawi tuwin mênila.

[Grafik]

Ha. Sawo êmas punika warni, sarta wangun tuwin agêngipun sami kalihan jambêt kluthuk nanging ngantos matêng têrus ijêm kemawon, klamudanipun pêthak. Witipun mèmpêr wit pêlêm, godhongipun kados godhong durèn nanging ragi wiyar.

Na. Sawo jawi, warnining kulitipun abrit wungu, wangun tuwin agêngipun sami kalihan tigan ayam kate, witipun ugi sagêd agêng, godhongipun bawuk ragi kandêl. Kajêngipun sae sangêt kangge dandosan warni-warni ingkang alus-alus. Namung sawo kalih warni punika awis ingkang rêmên nanêm, awit kajawi raosipun botên patos eca, kalih pisan sami kagolong kitri taun, dados kirang genjah pamêdaling asilipun.

Ca. Sawo mênila, pandugi kula kados botên wontên priyantun ingkang dèrèng uninga dhatêng sawo mênila, saha tinimbang sawo kalih warni kasêbut nginggil mênang piyambak raosipun, mila kathah ingkang rêmên nanêm, awit: 1. botên milih papan, 2. awohipun lumintu kemawon, prasasat tanpa mangsan. Tur pananêmipun trimah wontên sakiwa têngêning griya, ngiras kangge pasrening plataran. Dipun kêbonakên inggih prayogi, nanging makatên punika yèn niyat kangge pangasilan. Sawo satunggal yèn ing padunungan kula pajêngipun: sasèn dumugi sabenggol. Kangge lêgi-lêgi bibar dhahar inggih mungguh.

Mênggah pangimbêtipun sawo punika kêdah kakumbah rumiyin mawi dipun kosoki sêpêt, supados ical talutuhipun.

Dene pananêmipun sawo punika sarana kacangkok. Panyangkokipun mindhaha pang ingkang lêncêng, tuwin kêdah nyarêngi tumapakipun măngsa jawah, yèn kalêrêsan, tigang wulan sampun mêdal oyodipun. Yèn sampun makatên kantun nyumanggakakên pananêmipun, punapa têrus katanêm punapa ngêntosi tumapakipun jawah malih, mawi-mawi papanipun. [pa...]

--- 1641 ---

[...panipun.] Manawi cangkokan nêmbe katanêm, sakubêngipun kapagêrana ingkang ragi santosa, prêlunipun botên gampil kaoyag-oyag ing lare utawi barang-barang sanèsipun, awit yèn oyagipun sangêt, sagêd mutungakên oyod ingkang taksih ênèm, saha manawi ing ngriku cêlak kalihan ingah-ingahan menda kêdah prayitna, awit pupusipun ingkang sampun katêdha ing menda punika trubusipun malih lajêng bungkêr, dados anjalari kirang suburipun. Wiwit nanêm dumugi umur kalih taun kemawon yèn sae pangupakaranipun sampun kenging kaajêng-ajêng wohipun.

Dumugi samantên andharan kula ing bab sawo.

Sukarman, G.b. Jrakah, Kaliwungu.

S.C.S.

Waosan Lare

Bocah Kêmbar.

IV

Miskin ngundhuh susuh manuk.

[Pangkur]

bungah bangêt dhèk samana | rumasane Miskin sajroning ati | bêgjane wis ngumbuk-umbuk | dene lunga sadhela | mênyang alas dadak nêmu wulu manuk | yèn ta manuke kênaa | bêgjane rak gêgirisi ||

lakune sadalan-dalan | tansah mèsêm karo muni drêmimil | ngetungi ananing butuh | kabèh bisa kêcandhak | mula bangêt ayême ing ati têrus | ngrancang satêkaning omah | ngicipi rasaning mukti ||

sawise têka ing omah | nuli linggih ora kêndhat mêmikir | iba yèn katêkan besuk | nyêkêl manuke êmas | mêsthi bakal bisa tuku motor mabur | wong lagi wulu salêmbar | rêgane uwis saanggris ||

gagasane sing mangkana | malah ora bisa nêntrêmke ati | sadhela-sadhela nyat-nyut | gagas sing ora-ora | pijêr salin-salin bae ambarubul | dadi mung kêbak gagasan | nganti bêngi tanpa nglisik ||

mèh nganti têkan jam lima | babarpisan ora bisa ngalisik | yèn nuju kêtêmu mathuk | banjur krungu mak grobyag | iya kuwi tangan gêbrag ambèn sêru | nganti tanggane anyapa | ana apa ta Pak Miskin ||

Pak Miskin lagi rumasa | yèn anggone mêlèk sawêngi kuwi | tanpa tuwas tiwas kawus | atine byang-êmbyangan | barêng krungu tăngga takon wayah esuk | wangsulane: niki napa | lagi anggêbyagi tinggi ||

Miskin banjur bae mangkat | bali manèh nyang alas anggolèki | manuking dhèkwingi esuk | lakune dhiyat-dhiyat | wayah padhang ning alas lakune tutug | sadhela-sadhela ndhangak | bokmanawa anrênjuhi [anrê...]

--- 1642 ---

[...njuhi] ||

dhèk samana wis dilalah | barêng Miskin andhangak milang-miling | wêruh manuk êmas nuju | ana susuh ing pragak | mung êndhase sing ketok mênthongol murub | dening kêsorotan panas | mancorong ambalêrêngi ||

Miskin mung tansah andhangak | ora lèrèn tangane anudingi | lan sirahe manthuk-manthuk | saka bangêt ing bungah | lan wis mêsthi kêna dijibake butuh | nuli mènèk lon-alonan | aja nganti ngêgèt-gèti ||

barêng mènèke wis cêdhak | kira ana sapranggèh kurang luwih | banjur lèrèn ngangsur-angsur | lan ngiras ngarah-arah | pandêkêpe manuk aja nganti luput | nuli muni: Bisêmilah | manuke didêkêp wani ||

nanging manuke anggêblas | Miskin kagèt karo anyabawa:it | e dilalah priye mau | ana mung kari nyandhak | ora wêruh jêbule manuke mabur | hêm hêm wong yèn durung bêgja | cilakane tansah kinthil ||

wise ngono banjur ngungak | jêron susuh karo muni: la kiyi | nadyan ora olèh manuk | êndhog aku wis trima | dene kabèh iya padha êmas murub | wah olèhe gêmèndhêl: ta | la: ya wong êmas wis mêsthi ||

tak etunge coba pira | ji ro lu pat ma e mung lima thil |[2] ambak-ambak iya lowung | Miskin sawise gagas | banjur mlorod rikat-rikat sêlak mudhun | ing sawise têkan nglêmah | tumuli malayu ngênthir ||

têkaning dalan nagara | banjur alok-alok sêru mandhêg sir | têng kêmasan enggal êmpun | kretane nuli mangkat | ora suwe wis têkan dibayar rampung | ora srănta mlêbu padha | lan muni kang gile niki ||

ontên tigan kok kancana | napa kakang êmpun nate mrangguli | kakangne nalika krungu | banjur ngungak sing têka | lan ngingêtke êndhog iya bangêt gumun | ning atine rada ewa | rumasa diiwi-iwi ||

wise ngono banjur kăndha | ing patrape sajak akirig-kirig | e ladalah dudu mênus | êndhog athik kêncana | nanging Miskin rada samar mungguh aku | e manawa aja-aja | êndhog bangsane malati ||

uwis ta kono sèlèhna | tampanana iki lho limang anggris | lan kuwi sêlak tak lêbur | awit atiku samar | bokmanawa setane sing duwe nusul | ora wurung ngămbra-ămbra | wong saomah ditêkaki ||

sanalika Miskin biyas | ora ngrêti yèn êmung diapusi | banjur pamit inggih sampun | kakang kula kêlilan | kakangane amangsuli sajak gugup | iya Miskin ananging ta | bok manuke kogolèki ||

karuhane yèn kêcandhak | mêngko harak kêna disêtiyari | lan gawanên rene ya gus | mêsthi tak tuku wis ta | sarupaning ewah-ewuh ana aku | Miskin mlaku lon-alonan | karo ngêmèk-êmèk anggris ||

byar atine banjur padhang | ora samar barêng kèlingan dhuwit | lan sêdyane arêp têrus | bali mênyang ing alas | bokmanawa manuke bisa kêtêmu | mula mlaku dhiyat-dhiyat | êmbuh priye ora ngrêti ||

(Badhe kasambêtan)

--- 1643 ---

Kawruh Sawatawis

Batangan Cangkriman.

Ananggapi panjurungipun sang linangkung campur-bawur, ing Kajawèn ăngka 92, nanging pambatang kula namung kula têdhak sungging kemawon, têgêsipun botên mawi sinawung têmbang, awit nalika kalih wulanan sapriki kula sampun ngaturakên panjurung mawi têmbang campuran kados panjurung ingkang kabatang punika, namung beda larasipun, nanging ki lurah redhaktur dèrèng karsa macak, bokmanawi kagalih kirang prêlu. Ingkang punika amila batangan kula namung kula lugokakên kemawon.

1. Sêkar Dhandhanggula

sun angidung pirang pada mamrih | dipun batang dening para wignya | kasusastran kang lwih tyase | prêlu ngudi manawung | punika mrih dèn êncup maring | para nung kang kasdu tyas | ambabar sahnya wus | yun sun aturi puji myang | ingalêm wus trang sing wignyanya batang mring | cangkriman kula têmbang ||

Sêsêlanipun Sêkar Pocung kalih pada.

sun angidung pirang pada mamrih dipun | batang dening para | wignya kasusastran kang lwih | tyase prêlu ngudi manawung punika ||

mrih dèn êncup maring para nung kang kasdu | tyas ambatang sahnya | wus yun sun aturi puji | myang ingalêm wus trang sing wignyanya batang ||

2. Sêkar Maskumambang

bramintarda yun linipur murih mari | amrih budi saka | sêdya kaarsayan nanging | tyase mandar dadi buyar ||

swuh saking tranging tan antuk ati wêning | kang mrih bengkas sanggya | kang manawung sru rudatin | sumandhang mrih tyas tan kêna ||

ywan binerat satêmah dadi magêng gring | saya têbah purna- | nira karasa tan bangkit | mamrih santosaning sêdya ||

Sêsêlanipun Sêkar Kinanthi kalih pada.

bramintarda yun linipur | murih mari amrih budi | saka sêdya kaarsayan | nanging tyase madar[3] dadi | buyar syuh saking tranging tan | antuk ati wêning kang mrih ||

bengkas sanggya kang manawung | sru rudatin sumandhang mrih | tyas tan kêna ywan binerat | satêmah dadi magêng gring | saya têbah purnanira | karana tan bangkit mamrih ||

3. Sêkar Mijil

maring tyas mung dènnya yun manganggit | trus tur tansah kadho | sru myang isin bok cinacad ing lèn | tuhu wit wrin mung sing nular angling | wus trang ana kang mrih | kawong moh gêguru ||

Sêsêlanipun Sêkar Mêgatruh.

maring tyas mung dennya yun manganggit trus tur | tansah kadho sru myang isin | bok cinacad ing lèn tuhu | wit wrin mung sing nular angling | wus trang ana kang mrih kawong ||

Ing pada ăngka 4 kula ragi amborongakên awit kula wolak-walik ing sêkar macapat dhawahipun pada lingsa sadaya ngadhal, botên sagêd anêtêpi ugêring sêkaran. Manawi dipun pêksa ugi kenging, nanging kau sangêt, kilap manawi [mana...]

--- 1644 ---

[...wi] ing sêkar agêng, punika kula aborongakên para ingkang mangrêtos ing sêkar agêng awit kula pancèn botên sagêd. (mriksanana Kajawèn nomêr 93, ing ngriki uga sampun kalêrêsakên. Red.).

5. Sêkar Dhandhanggula.

mangkya kidung kang anjaga ratri | lulus lugu sisip marang ala | anulaka blai kae | setan lan jim tan purun | angambah mring ragèngsun tuwin | karti dur tan saguh lan | wêdiya lawan wus | mung trus datan sir ênir myang | mring godha wis trang padha balak nglênthar nging | salamêt manggih suka ||

Sêsêlanipun Sêkar Sinom.

mangkya kidung kang anjaga | ratri lulus lugu sisip | marang ala anulaka | blai kae setan lan jim | tan purun angambah mring | ragèngsun tuwin karti dur | tan saguh lan wêdia | lawan wus mung trus datan sir | ênir myang mring godha wis trang padha balak ||

Ing nginggil punika kirang langkung manawi wontên kalintunipun kula nyuwun pangaksama.

It dilalah kêblêgêg sasat kêblabak, nyatane, datan pisan ngintên manawi Sang Lêbda, jêbule, kang pambatang kawan pisan têmahira, kêplèsèd.

Red.

[Asmaradana]

kasmaran sun kapencut mring | cangkriman di kang kapacak | ing madyaning Sri Kajawèn | gya kalimput sing panggagas | ugi tan jrih cinacat | yèn pambatang amba klintu | mung nyadhong sih pangaksama ||

tumut ambêbatang ugi | nadyan dèrèng wigya ngripta | mung sinau panggayuhe | tur anêdya lêlipuran | pikantuka têtămba | kapisukan manah kalbu | kairing sung pamujyarja ||

cangkriman kang wus tinulis | kapisannya baku sêkar | dhandhang manis tur cacahe | gih satunggil pada sêkar | kasêkar lyan dadosnya | tigang pada Sinom Pucung | kang kapindho Maskêmambang ||

Maskêmambang cacahnya tri | Dhandhanggula mung sapada | wuwuh kalih Kinanthine | katiganya Mijil sêkar | cinacah mung sapada | wuh sapada gih Mêgatruh | ugi Gambuh swiji sêkar ||

pat kang baku Dhandhangmanis | Pucung Sinom amalihnya | patang pada petungane | gya ginunggung sadayanya | baku sêkar sêkawan | nuwuhakên sanèsipun | sêwlas sêkar măncawarna ||

Pambatang saking: Tong Dyam Hok, Tidhar sêtrat, Magêlang.

Kula unthut kêmpis-kêmpis | yèn bêlita sawung cawang | athik angsal unthut pengos | wani ngapit: măngga-măngga | bae ngukup sadaya | ot gandri sontoloyo jun | jêbul kêncine mangangah ||

Red.

Nglêrêsakên kalêpatan.

Ing Kajawèn nomêr 91 ing bab Jagading Wanita, gambaring putri kêkalih, punika asmanipun kêlintu, mênggah lêrêsipun ingkang sêpuh Radèn Ajêng Sunami, ingkang nèm Radèn Ajêng Mari. Lan tokonipun Niwên Wingkêl.

Redhaksi ngaturi panuwun dhatêng lêngganan nomêr 3319 ingkang kaparêng nglêrêsakên kalêpatan wau.

Red.

--- 1645 ---

Jagading Wanita

Dayaning Brambang.

Brambang punika kêlimrah sangêt dipun wastani dados bumbuning olah-olah. Olah-olahan cara punapa kemawon botên nyêpênakên brambang, kados ta olah-olahan cara Walandi, Tiyonghwa, Jawi tuwin sanès-sanèsipun. Caraning panganggenipun dipun wor, inggih punika dipun wastani kangge ambumboni, botênipun makatên inggih dipun gorèng, lajêng kangge ngwur-wuri sanginggiling olah-olahan ingkang sampun matêng, kajawi wujudipun dados sae, ugi amêwahi ecaning raos. Kosokwangsulipun olah-olahan ingkang tanpa brambang, punika raosipun cêmplang.

Kajawi kangge bumbu olah-olah, brambang punika ugi kenging kangge acar kêcut, tuwin kangge lalab, malah tumrap ing băngsa Jawi brambang punika dipun prêlokakên sangêt kangge lalabipun nêdha tiyang pinuju gadhah anak. Awit mênggahing tiyang gadhah anak, punika panêdhanipun kikrik, botên kenging nêdha bangsaning amis-amis, pêpêdhês, kokoh tuwin sanès-sanèsipun ingkang kakintên badhe andadosakên botên sae. Dene manawi nêdha brambang kangge lalab, punika sagêd ngecakakên nêdha, awit raosipun inggih lêgi, pêdhês tuwin sêngak, lan malih cariyosipun gadhah daya ngecakakên toya sêsêpan.

[Grafik]

Makatên malih mênggahing băngsa Jawi, brambang punika inggih katêngênakên sangêt kanggê jampi, tumraping lare kangge pupuk manawi nuju pilêk, kangge tapêl, dene tumrapipun tiyang sêpuh kangge jampi sakit wêtêng, dipun wor ing lêmpuyang, jampinipun lan dipun wastani brambang lêmpuyang, makatên ugi kangge jampi watuk. Cêkakipun mênggahing pigunanipun kangge jampi, tumraping băngsa Jawi sampun paham sangêt.

Mirid saking pigunaning brambang kangge jampi wau, wontên èmperipun sakêdhik bilih pêdhêsipun punika gadhah daya, lan mênggahing nyatanipun, brambang punika pancèn gadhah daya pêdhês sêngak kados mawa sêrêng, mila tiyang nungkuli brambang ingkang nuju dipun oncèki lajêng carocosan ngêdalakên luh, sampun malih ingkang nama dipun oncèki, sawêg kalanipun dipun dhudhuk saking tanêman, punika gandanipun sampun sêngak, sagêd dumugi sakanan keringipun papan ngriku.

Jalaran saking sêngaking brambang wau, tiyang ngoncèki brambang punika kêdah dipun têbihakên, awit manawi [ma...]

--- 1646 ---

[...nawi] anggènipun ngoncèki tumungkul cêlak kalihan brambangipun, inggih lajêng ngêdalakên luh kados tiyang nangis. Inggih manawi anggèning ngoncèki brambang punika namung sakêdhik, nanging manawi kathah, kados ta tumrap kokining hotèl agêng, koki kapal, koki militèr, koki griya sakit tuwin sanès-sanèsipun, tamtu badhe rêkaos anggènipun nyingkiri gêgandan ingkang kados makatên punika, amargi kêpêksa nindakakên oncèk-oncèk brambang kathah.

Ingkang makatên punika tumraping para ngudi kasarasan, sanadyan namung padamêlan oncèk-oncèk, inggih dipun manah murih prayoginipun, awit samukawis ingkang andadosakên sabab, punika inggih tamtu damêl kirang prayogi tumrap kasarasaning tiyang.

Ing sapunika sampun pinanggih tăndha yêktinipun, koki militèr ing tanah Eropah sampun nindakakên oncèk-oncèk brambang ngangge topèng, prêlunipun inggih kangge nulak sêrênging brambang ingkang ngèngingi mripat tuwin irung, kados ingkang kacêtha ing gambar. Lan manawi mirid kawontênanipun ing gambar, wontênipun mawi topengan wau, nama botên anèh, awit anggènipun ngoncèki brambang botên sakêdhik, dados sanadyan namung oncèk-oncèk, manawi kathah, dayaning sêrêngipun ingkang ngèngingi rai, dangu-dangu inggih botên prayogi, măngka lajêng tumindak sabên dintên. Dados malah lajêng têtela, bilih dayaning topèng wau agêng sangêt.

Ihtiyar ingkang kados makatên punika, botên sande tamtu inggih tumular dumugi ing Indhonesiah.

[Grafik]

Kêbon sayuran warni-warni ing Tosari.

--- 1647 ---

Pawartos Sanès Praja

Tamu Agung ing Tanah Jawi.

Kados ingkang sampun kacariyosakên ing Kajawèn ing bab badhe rawuhipun Pangeran Adipati ing Bèlgi wontên ing tanah Jawi. Ing ngriki kados prêlu kacariyosakên cêkakan mênggahing kawontênanipun nagari Bèlgi.

Praja Bèlgi punika kaprênah sakidul kilènipun nagari Walandi, agêng alitipun inggih mèh sami, dene têtiyangipun bakunipun inggih băngsa Walandi, ingkang sisih lèr golongan Vlaam punika ngangge basa Walandi, dene ingkang kidul nama Waal, ngangge basa Prancis.

Mênggah ing rumiyinipun, nagari Bèlgi punika pancèn dados satunggal kalihan nagari Walandi, kados kala jaman pêpêrangan kalihan karajan Sêpanyol, punika taksih kêmpal, nanging sabibaring pêrang, sarêng ingkang jumênêng nata Sri Narendra Willem I praja wau lajêng pêthal dados kalih dumugi sapriki.

[Grafik]

--- 1648 ---

Tindakipun sang pangeran adipati wau, wontênipun ing jajahan Walandi badhe ngandikan ngangge basa Walandi.

Ing sasisih punika gambar garwanipun sang pangeran, asma Raja Putri Astrid, inggih badhe andhèrèk tindakipun ingkang raka, dene putra ingkang dipun pangku asma Josephine Charlotte, punika badhe katilar wontên ing Swèdhên, andhèrèk ingkang eyang.

Rêmbagipun Sêmar Garèng lan Petruk

Bab Pigunanipun Tiyang Nglêbêtakên Adpêrtènsi ing Sêrat Kabar.

Candhakipun Kajawèn 95.

Petruk : Ma, kajaba ngandhakake, yèn Panji Pustaka sathithik bangêt kang maca, Garèng iya ngomongake yèn ana koran pribumi liya-liyane, kang padha macak adpêrtènsi mau, jarene pakolèhe rak ora sapiraa. Lho, nèk aku ora klèru, salah sijining koran sing macak adpêrtènsi kuwi, iya koran sing jarene diup-rêdhakturi Garèng kanthi gratis mau. Carane Garèng kang mêngkono kuwi, anjalari aku banjur kèlingan lêlakonku sing biyèn-biyèn, yaiku nalikane aku duwèni bojo: Mas Rara Soblêm, la kuwi wiwitane, sanadyan aku ora tau diliwêtake, ora tau digodhogake wedang, ewadene pangrasaku Si Soblêm tansah katon: luwês, gandês, kèwês, pantês, mêrak-ati ulêng-ulêngan, ananging saikine barêng wis dak talak pitu, aja manèh ngêmèk, ngingêtake bae wis ora sae.

Garèng : Lho, Truk, kuwi pancèn iya padha karo panêmuku tumraping koran sing dak up rêdhakturi dhèk biyèn, kala samana pancèn katon jêmpol têmênan, wawasane katon: cêsplêng, up artikêle ya: kampi, apa manèh yèn aku wis ngêtokake kritikan, wah, anggone gandêm prasasat juwadah dipangan nganggo êndhog pindhang, awit kritikanku mau mêsthi: maton, mratani tur makolèhi ing ngakèh. Cêkakane koran kuwi, kalane isih tak cêkêl, aja manèh wong nganti maca isine, lagi maca jênênging up rêdhakture bae, rasane mantêpe prasasat mrangguli pacangane lagi pupuran.

Sêmar : Kandhamu sing pungkasan kiyi pancèn nyata, ora susah lagi pupuran, lagia apa bae pacangane, nèk kene wêruh iya mantêp. Ananging apa mantêpe mau padha karo priyayi-priyayi sing padha maos koran sing kok up rêdhakturi, la kuwi nèk cara santrine: walahualam. Ana paribasan Walănda rong warna, kang unine cara Jawane mangkene: tong nèk kothong suwarane kaya kênthongan, lan ngalêm awake dhewe kuwi amambu. Kang ngarêp têgêse kaya wis cêtha. Yaiku wis pancèn mêngkono, tong kuwi

--- 1649 ---

nèk isine kêbak, dithuthuka unine ya blag-blêg bae, ananing nèk kothong unine mêsthi, wèh, kêmlonthang tênan, kuwi dadi ibarate wong urip, nèk isi, têgêse sugih kawruh, kabèh wicarane kang arêp diwêtokake, mêsthi nganggo dipikir dhisik kanthi têmênan, nanging nèk kothong, têgêse ora sapira kawruhe, kuwi sing akèh nèk omong nyas-nyus anggêr mêtu bae.

[Grafik]

Petruk : Mêngko dhisik, Ma, aku tak nyêlani, mungguh pangandikamu kuwi aku cocog bangêt, ewadene aku iya mêksa rada ambênêrake Si Garèng, anggone muna-muni mau, sanadyan mung sanyus-nyuse bae, iya ana apike, awit pikirane: nèk nang kumpulan gêdhe kok tansah ongab-angob bae, ora ana rêmbuge apa-apa, suwe-suwene lungguhe ana ing kono kuwi rak diarani pupuk bawang bae. Mara, Ma, pikirên, apik êndi karo kalakuwaning wong kang mêngkene kiye upamane: nèk nyang kumpulan gêdhe amêm, arang bangêt anggone cuwat-cuwit, nanging nèk ana ing jabaning kumpulan, kumlungkunge kaya bisa-bisaa mutung wêsi gligèn, kaya ta maca kalawarti basa Jawa, banjur muni mêngkene: isine saya suwe saya mundur, têmbunge Jawa ala bangêt, lan rupa-rupa manèh.

Sêmar : Yah, kathik kok pindhakake wong liya barang, kabèh kaanan sing kaya mangkono kuwi rak wis tinêmu ana titike Si Garèng kabèh, tumraping ukuring dêdêg rada kurang, wis mêsthi bae kurange mau iya numusi mênyang kuranging ombèr mungguh wêwatêkane. Nanging kapriye ta, kang kaya ngono kuwi wong wis jênêng lumrah, sok lali ngukur awake dhewe, kilane sok kanggo ngilani wong liya, dene panganggêpe sajagad ora ana sing madhani. Kaya ta anggone ngala-ala alaning têtêmbungan Jawa ing koran mau, apa manèh isine, kuwi rak mung arêp nuduhake nèk pintêr nyang têmbung Jawa, lan saupama dadia tukang ngêtokake layang kabar, iya mêngku karêp arêp [a...]

--- 1650 ---

[...rêp] gawe reklame layang kabare mau. Lan mungguhing wong kuwi, dumèh dialêm bojone bagus lan pintêr, rumasane ya anggêr wong ngalêm mangkono, lho, aja ngono. Wis, wis, samene bae dhisik, liya dina padha dibanjurake.

(Badhe kasambêtan)

Kabar Warni-warni

Pêthikan saking sêrat-sêrat kabar sanès.

Wontên pawartos bilih P.S.I ing Sèlèbês dipun obrak-abrik ing pulisi, griyaning para warga pangrèh sami dipun galedhahi, punapa malih buku-bukunipun, sami dipun rampas.

Kacariyos ing Sêmarang wontên tiyang siti dipun pursès pêrbal, jalaran kalêpatan nalika ingkang èstri gadhah anak botên lapur dhatêng amtênar burgêlêkên sêtan.

Wiwit sapunika ing karaton Ngayogya gladhi ringgit tiyang lampahan Jaya Pusaka, bokmanawi prêlu badhe kagêm pasamuan benjing kramean ing karaton.

Krajan dhistrik Prambanan, Ngayogya, sapunika dipun pindhah wontên ing Kalasan, tuwin krajan dhistrik ing Tanjungtirta, Kitha Agêng, kapindhah dhatêng Bêrbah.

Tuwan Dr. K.A.R. Bosscha up administratur kabudidayan Malabar, Priyangan, ingkang asmanipun misuwur, ing tanggal 26 wulan punika wanci dalu, tilar donya, jalaran sakit bêrurtê. Tuwan wau yuswa 63 taun.

Akuntan gupêrmèn mêntas nindakakên papriksan ing gêmintê Banjarmasin, ing ngriku nyumêrêpi wontên salingkuh prakawis arta f 23.000.- wontên klèrêk kêkalih ingkang kenging pandakwa, nama Sihin tuwin Cohen.

Ing wêkdal punika lèpèn Winanga Ngayogya, dados padusanipun tiyang ngantos ewon-ewon, jalaran saking wêcanipun aoliya ing Ngayogya, nama Radèn Mas Prawirya Purba, sintên ingkang badhe kalis ing sêsakit, supados sami adus mriku. Ujar gugon-tuhon ingkang kados makatên punika lajêng dipun gêga ing tiyang kathah.

Mis Ribut gadhah sêdya badhe anggadhahi griya pakumidhèn piyambak, ingkang ugi kenging kangge mitongtonakên gambar idhup. Ing sapunika sawêg ngrêmbag amelikakên pêrsil nomêr 38 ing Molênplit wetan Batawi, tuwin kathah pangajêng-ajêngipun sagêd kalampahan.

Ing bawah Cikarang mêntas wontên balêdhèg nyambêr maesa têtiga sami pêjah, tuwin têtanêman punapadene wit kalapa sami risak.

Ing halte Sukarêja, Surabaya, wontên sêpur barang-barang tumbukan, wontên grêbong 9 ingkang mlèsèd saking ril, tuwin wontên tukang rèm kêkalih nandhang tatu rêkaos. Ing wêkdal punika lajêng gêlakan nyambutdamêl dalu, enjingipun sampun kenging kangge langkung malih kados adat.

Wontên pawartos, Tuwan E. Gobee parampara prakawis tiyang siti badhe dhatêng Judah, saha salajêngipun dhatêng nagari Walandi.

Ing pabrik Bêndharêja, tanah wetan, mêntas wontên angin agêng mawa jawah dêrês, kathah wit-witan ingkang ambruk tuwin griya-griya kathah ingkang rêbah.

Pangarsa rêpat kawula suka pariksa dhatêng parêpatan, ing bab anggènipun kagungan sêdya badhe kèndêl benjing ing wulan Januari 1929, sanadyan sêdya wau dèrèng tamtu, nanging supados ing sadèrèngipun parêpatan sagêd nyalonakên ingkang dados gêgêntos. Dene ingkang karancangakên ing sapunika wontên tiga, inggih punika: Mr. F.J.H. Cowan, J.W. Meyer Ranneft tuwin Mr. A. Meyroos.

Sawênèhipun băngsa Tiyonghwa nama Si Lang Cai, ing Têluk Bêtung, damêlanipun ambêbêdhag, nuju satunggiling dintên manggih kodhok ingkang anèh wontên ing gunung Bêtung. Kodhok wau agêngipun sabathok, gêgêripun atos kados thothok kura, ing sirahipun mawi sungu, makatên ugi ing irungipun inggih mawi sungu, panjangipun sami ngalih sènti mètêr. Sapriki kewan wau dipun ingah gêsang.

Ing sacêlakipun dhusun Mirit, bawah Kêbumèn, wontên sawênèhipun tiyang dipun saut ing ulam cucut saha dipun sèrèd dhatêng salêbêting toya. Tiyang wau dhatêngipun ing ngriku prêlu pados ulam wontên sapinggiring sagantên. Lêlampahan ingkang kados makatên punika, tumrapipun ing ngriku sampun pinanggih wongsal-wangsul. Saking cariyosipun têtiyang ing ngriku, kêrêp wontên ulam cucut nungsung ing lèpèn Kêceme, prêlu pados mangsan, nanging sarêng ing sagantên kidul mêntas wontên tiyang pados ulam sagêd angsal ulam cucut kêkalih, lajêng botên katingal malih.

--- 1651 ---

Wontên pawartos, ingkang angsal pamênang lotre f 25.000 ingkang mêntas kagêbag punika Tuwan Ku Kiyang Ciyong ing Lêbakwangi.

[Grafik]

Para maos kados sampun sami mirêng ing bab kawontênaning sêrat pos gêgana ingkang sampun tumindak ing sapunika, mênggah wujuding prangkonipun kados gambar sasisih punika.

Dèrèng dangu murid-murid kêlasangsal[4] ing pamulangan ăngka kalih ing Ngutêran, Madiun, sami botên sêkolah, sarêng dipun priksa, sami gadhah atur, jalaran sami giris dhatêng gurunipun cêngkiling.

Wontên up opsir kêkalih anindakakên papriksa ing bab kêkirangan arta agêng ing apdhèling buk odhêng ing topograpisên dhinês ing Batawi.

Benjing wiwitaning wulan Januari ngajêng punika, wontên sawatawis golongan tiyang numpak motor ing Batawi badhe dhatêng Surabaya, wongsal-wangsul, kintên-kintên ugi kathah sanès-sanèsipun malih ingkang badhe tumut.

Sampun sawatawis dintên punika, lampahing sêpur èlèktris sampun katindakakên dumugi Pasar Minggu, ing sabên dintên lumpah[5] 6 rambahan. Dene ingkang dhatêng Bogor, kintên-kintên badhe tumindak wontên ing wulan Nopèmbêr taun ngajêng.

Wontên pawartos, benjing taun ngajêng punika para wadana ing Jawi Kilèn sami badhe angsal gadhuhan motor porêt saking pamarentah, prêlu kangge tumpakan manawi nindakakên wajib.

Opsihtêr van Alpen ing pakunjaran Padhang, dipun têmpuh ing tiyang ukuman ngangge dêdamêl pangot, namung nandhang tatu sakêdhik, dene sababipun tiyang ukuman wau mêntas dipun ungêl-ungêli awon.

Pulisi mêntas nyêpêng tiyang siti ing Tanggung, dhistrik Sukanagara, Cibêbêr, tiyang wau kadakwa ngracun tiyang ngantos dumugi ngajal. Miturut pangakênipun piyambak, tiyang wau padamêlanipun pancèn makatên, inggih punika sarana nglêbêtakên têtêdhan awarni jênang dipun wori gêgodhongan tuwin wisaning ulêr wulu, sintên ingkang nêdha têtêdhan wau tamtu tiwas. Tiyang wau sampun nate adamêl tiwasing tiyang kawan wêlas, inggih sarana patrap makatên punika. Dene misuwuring ngakathah, tiyang wau dipun wastani juru têluh.

Badhe unduripun Ir. Han Tiauw Tjong saking rêpat kawula, saking golonging rêmbagipun băngsa Arab, badhe gadhah atur dhatêng pamarentah supados dipun têtêpi băngsa Arab ing Indhonesiah. Makatên ugi warga propensi yalên rad ing Jawi Kilèn, tuwan Sayid Ismail Alatas, ingkang badhe dhatêng Jedah, lowonganipun ugi kaisènana băngsa Arab.

Dumugi wêkasaning wulan Oktobêr, cacahipun têtiyang ing Bandhung wontên 149.243 jiwa, inggih punika: băngsa Eropah 17.421, băngsa Tiyonghwa 14.369 tuwin tiyang siti 117.453.

Wontên pawartos, pakaryan S.S. badhe gêgayutan kalihan matsêkape partikêlir, inggih punika anglampahakên oto bis ing margi Sukabumi, Plabuhanratu, Cisalak, lan Sukabumi, Bojongloyang wongsal-wangsul. Bilih botên wontên pambêngan badhe dipun wiwiti wontên ing wulan Januari ngajêng. Prabeyaning lampah badhe langkung mirah tinimbang oto bis partikêlir.

Ing bawah Jampang Kidul, Sukabumi, wontên sêsakit ingkang mawi titik kados sêsakit roodvonk, ingkang katrajang sêsakit wau administratir, lajêng kabêkta dhatêng ing griya sakit gêmintê ing Sukabumi.

Wangsulan saking Rêdhaksi

Lêngganan nomêr 186. Panjurung panjênêngan waratama botên kapacak, bab makatên punika sampun kêkathahên.

Tuwan K. ing Gêtasan. Prayogi ngarang sanèsipun kemawon.

R. Sasra Asmara, ing Kartasura. Pêthikan sêrat Apabaya botên kapacak, kauningana.

Lêngganan nomêr 2732, ing Sudimara. Hapêrmut punika inggih Quaker Oats, kados ingkang sabên-sabên, adpêrtènsinipun kapacak ing Kajawèn, toko-toko ing kitha kathah ingkang sade.

Wangsulan saking Administrasi

Lêngganan nomêr 3665 ing Jêrukmanis. Lêngganan kapetang awit (1/11-'28=16 dumugi 31 Oktobêr gratis).

Lêngganan nomêr 1983 ing Kêrtawana. Pos wisêl f 1.50 sampun katampi = ingkang f 1.- tumrap wulan Januari lan Pebruari 1929.

Lêngganan nomêr 2799 ing Têmpuran | Lêngganan nomêr 2634 ing Natadiningratan | Lêngganan nomêr 2573 ing Jêpunwèh | Lêngganan nomêr 2289 ing Gênitri Kidul | Lêngganan nomêr 2911 ing Donggalah | Lêngganan nomêr 2735 ing Susukan | Lêngganan nomêr 3016 ing Karanganyar. Botên kenging, sampun andadosakên cuwaning panggalih. } Kajawèn nomêr 88 saha 89 sampun têlas, botên sagêd ngaturi.

--- 1652 ---

Wêwaosan

Paningal.

Karanganipun Sang Rabindranath Tagore, Kajawèkakên dening Redhaksi Kajawèn.

7

Wicantênipun Kuma: Lêpat kula punapa, lan ing bab punapa kêkirangan kula. Kula aturi ngandika ing salêrêsipun, punapaa dene panjênêngan badhe krama tiyang sanès.

Lakinipun wicantên alon makatên: Aku tak kăndha satêmêne, aku iki wêdi nyang kowe, awit wutamu kuwi kang ngurung awakmu ana ing kêkêran, kang anjalari aku ora bisa nyakêti. Tumraping aku, kowe kuwi tak anggêp dudu wong wadon lumrah, kowe kuwi mêdèni kayadene pangeran pêpundhènku. Uripku padinane ora bisa nunggal karo kowe. Karêpku mênyang wong wadon lumrah bae, kang tanpa pakewuh, bisa tak pênggak, tak rêrapih, tak eman-eman utawa tak sênèni.

Kuma awicantên: O, mugi panjênêngan bêthot manah kula lan kapriksanana, punapa kula beda kalihan tiyang èstri limrah. Kula inggih lare èstri kala rumiyin, nalikanipun mêntas semah, satunggiling lare èstri ingkang kêpengin anglampahi ingkang dados idham-idhamanipun inggih punika: murih sagêdipun ngandêl, pitados lan lêlados.

Kala punika Kuma botên èngêt lêrês dhatêng têmbung-têmbungipun ingkang dipun lairakên, dene ingkang dipun èngêti namung kala wicantên makatên: bilih kula nama tiyang èstri ingkang sêtya sayêktos, Pangeran ingkang nguningani, panjênêngan ing salami-laminipun badhe botên nindakakên tindak ingkang cêngkah kalihan karsaning Pangeran punika, tuwin salami-laminipun panjênêngan botên badhe nêrak sumpah panjênêngan piyambak. Sadèrèngipun panjênêngan anrajang tindak ingkang suci wau, kula têmtu dados răndha, utawi Emanggini têmtu pêjah.

Sasampunipun Kuma lajêng sumaput dhawah ing siti. Sarêng èngêt malih, kala punika taksih pêtêng, swaraning pêksi sadaya sami kèndêl, lan lakinipun kesah.

Sadintên muput, Kuma tansah sêmbayang wontên ing panêpèn salêbêting griyanipun piyambak, sontênipun lajêng wontên prahara agêng, mawi gludhug saha gêlap ngampar-ampar, jawahipun kados dipun sokakên, ngantos kados angorêg-orêgna siti. Kalanipun Kuma sêmbayang wontên papan panêpèn wau, botên kok nênuwun murih lakinipun linuwarana saking salêbêting prahara wau, sanadyan kala punika lakinipun wontên ing salêbêting bêbaya ing lèpèn. Dene ingkang kasuwun, sanadyan wontêna punapa kemawon, murih lakinipun tinêbihna saking dosa ingkang agêng punika. Salajêngipun ing dalu wau botên kacariyos, enjingipun sadintên muput, Kuma botên mêdal saking papan panêpèn, sarêng sontênipun, wontên swara rame ngogrèg-ogrèg tuwin thothok-thothok kori, sarêng korinipun kabêjat, ing ngriku Kuma pinanggih gumlethak ing siti, saha Kuma lajêng dipun bêkta dhatêng kamaripun piyambak.

Dangu-dangu Kuma èngêt malih, ing kupingipun mirêng wontên tiyang bisik-bisik: bakyu.

Ing ngriku Kuma ngraos tilêman ing pangkoning Emanggini wontên ing kamaripun piyambak. Sarêng Kuma ngebahakên sirahipun, Kuma mirêng swaraning panganggenipun Emanggini krêsêk-krêsêk, saha punika cêtha manawi panganggening pangantèn.

Ingkang punika Kuma lajêng nguda raos makatên: Dhuh, Gusti Pangeran kawula, panuwun kawula têka botên kadumugèn, laki kawula kalimput sayêktos.

Emanggini andhingklukakên rainipun dhatêng Kuma, sarta bisik-bisik kanthi manis makatên: Bak ayu, sowan kula mriki prêlu nyuwun brêkah anggèn kula badhe imah-imah.

Ing sakawit, Kuma mirêng têtêmbungan makatên punika, raosing badanipun kados kajêng garing sinambêr ing blêdhèg, salajêngipun lajêng andêngèngèk, mêksa wicantên kanthi rêkaos, makatên wicantênipun: punapaa kula botên suka brêkah dhatêng sampeyan, sampeyan rak botên anglampahi piawon punapa-punapa.

Emanggini lajêng gumujêng, gujêngipun asêmu bingah, wicantênipun: piawon, kalanipun bak ayu krama, punika sae, punapaa sarêng kula ingkang laki, panjênêngan mastani wontên piawon.

Kuma nyobi mèsêm, minăngka wangsulan gujêngipun Emanggini wau, ing batos piyambakipun nguda raos makatên: Panuwunku marang Pangeran, iku dudu pungkasaning barang-barang ing donya kene, apa sakarsaning Pangeran, dadi, apa siksane, bèn tumiba ing awakku, ananging kabèh mau aja nganti ngrusak piandêl lan pracayaku mênyang Pangeran.

(Badhe kasambêtan).

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

 

---

1	sakala. (kembali) sakala.
2	Kurang satu suku kata: ji ro lu pat lima e mung lima thil. (kembali) Kurang satu suku kata: ji ro lu pat lima e mung lima thil.
3	mandar. (kembali) mandar.
4	kêlas gangsal. (kembali) kêlas gangsal.
5	lampah. (kembali) lampah.