Kajawèn, Balai Pustaka, 1931-07-04, #617

Ăngka 53, 17 Sapar Taun Je 1862, 4 Juli 1931, Taun VI

Kajawèn

[Iklan]

--- [817] ---

Ăngka 53, 17 Sapar Je 1862, 4 Juli 1931, Taun VI

Kajawèn

Kawêdalakên sabên dintên Rêbo lan Sabtu

Rêgining sêrat kabar punika ing dalêm tigang wulan ... f 1.50, bayaranipun kasuwun rumiyin, botên kenging langganan kirang saking 3 wulan.

Juru ngarang - administrasi Bale Pustaka, ing sawingkinging kantor palis, tilpun nomêr 2791 - Bêtawi Sèntrêm.

Tatwawara

Pêthikan Sêrat Piwulang Mangkunagaran IV

Wêruh ing Wajib

[Mijil]

Kang minăngka isarat saari | tan mèngèng sapakon | mring kang wajib marentah awake | masrutira têmên lan tabêri | sêsambèn norragi | nyangking têmbung arum ||

adhêdhasar rahayuning budi | tan melik kang asor | tansah asih marang sêsamane | luwangira yèn bisa nglakoni | barang kang kinapti | ing samajadipun ||

ora luput kang sarta basuki | iku wahyu yêktos | pirabara tumurun bakale | ra-orane awake pribadi | lakone lêstari | tan sangsarèng laku ||

lir angganing duryan kang matêng wit | jumbuhing lêlakon | barang sêja ana jalarane | ora têka yèn amung dèn siri | wit kang Maha Suci | tan adarbe suku ||

--- 818 ---

Rêmbagipun Garèng lan Petruk

Bab Kasagêdan tuwin Alusing Bêbudèn

(Sambêtipun Kajawèn nomêr 52)

Petruk: Ambalèni rêmbuge lagi dina Rêbo kang kapungkur, Kang Garèng, mungguhing panêmuku, padha-padha piwulang Jawa, sing aku ora cocog nganti tumêkaning thinthilku pisan, kuwi anggone wong dikon tansah ngêpenaki liyan. Lumrahe, wong sing kulina mêngkono kuwi, jalaran saka anggone tungkul arêp ngêpenaki sapadha-padha, omongane iya banjur ora kêna digugu, bêcik ora kadadeane, kuwi ... tak phêrdhuli, anggêre kana kêpenak atine bae. Kaya ta aku ngomong karo wong sing duwe watak dhêmên angêpenaki mau mangkene upamane: Wah, Kang Naya, tăngga kula nika gêmine pancèn ênggih ngudubilahi tênan, hla, napa mèmpêr, ingatase jênêng wong kêcukupan, nèk mangan niku kok mung nrima kalih jangan sayub mawon, ungêle anggêr wêtênge isi mawon êmpun cukup. Kanggo ngenaki sarak, wong sing duwe watak sing kaya kok kandhakake mau, iya banjur mangsuli: O, nèk tăngga sampeyan nika, pancèn ênggih kêbangêtên, wong nèk nêdha dhêle mawon, esuke ênggih dicuthiki lan diklumpukake malih.

[Grafik]

Garèng: Lo, hla salah wèsêl, Truk, nèk kaya mêngkono kuwi panampamu. Kuwi arane dudu wong sing dhêmên ngêpenaki liyan. nanging wong sing dhêmên ambumbon-bumboni kojahing liyan. Lumrahe wong sing duwe saradan mêngkono kuwi, malah ora sênêng mênyang rêmbug sing apik-apik, kosokbaline: sing dikarêmi iya angrêrasani, ngala-ala sapadhaning ngurip, cêkake ngomong barang sing têngik-têngik kae. Wong sing kaya ngono kuwi, kêna diarani, yèn dhimas ijajil tansah têmèmpèl ing lambene bae.

Petruk: Ewasamono, Kang Garèng, aku kok iya mêksa ora cocog bae, dhing, karo tindak sing mung angêpenaki kuwi, awit sing kaya ngono kuwi pancèn sok kurang prayoga, jalaran talèncènge sok banjur jênêng lêmbèk. Upamane bae mangkene: sawijining dina bêndara wêdana andhawuhake nyang lurah: He, lurah, besuk dina anu tanggal anu,

--- 819 ---

wong-wongmu kabèh, lanang wadon, nom tuwa, gêdhe cilik, kudu ngumpul ana ing desa anu, prêlu arêp dicacar. Lo, kuwi ing batin mas lurah rak garundêlan mangkene: hla, kuwi nèk priyayi, le sok mung manggalih salirane dhewe bae. Nèk wong-wong desa dikon ngumpul nang desa anu kuwi, rak mung gawe rugining wong akèh bae. Sing pancène kudu nyambut gawe, têka dikon thênguk-thênguk ngêntèni dara mantri cacar. Hla ambok iya darane mantri cacar kon nêkani omahe wong desa siji-siji, wah, priyayi ki pancèn iya ... Lo, bokmanawa mêngkono batine mas lurah, nanging ing sarèhne arêp ngêpenaki bêndara wêdana, iya banjur matur: Nun inggih, sandika. Hara, apa kiyi ora jênêng lêmbèk.

Garèng: Hla kiyi seje manèh, Truk, nèk aku, lurah sing kaya mangkono kuwi ora kêna saupama diaranana lêmbèk, nanging malah lurah sing ngrêti nyang wajib, iya lurah sing migatèkake nyang kaslamêtane wong-wong sing dadi wêwêngkone, awit rawuhe bêndara mantri cacar utawa tuwan dhoktêr, kuwi rak bakal makolèhi bangêt tumrap wong-wong ing desane kono, jalaran dicacar mau rak sawijining pambudidaya supaya wong-wonge bisaa didohi ing warna-warna lêlara kang nular.

Petruk: Iya wis, aku tak mupakat nyang katêranganamu kiyi, nanging kowe rak iya ngandêl, ta, nèk tindak sing mung angêpenaki kuwi talèncènge sok banjur jênêng lêmbèk. Kaya ta upamane mangkene: dêduwène mung ikêt loro, tur sing siji wis lumêbu ing gadhèn kabèh. Nanging barêng dikon ngapati, ing sarèhning arêp ngêpenaki kănca-kancane, tanpa taha-taha manèh, iya banjur mênyat bae.

Garèng: Wiyah, nèk wong kaya ngono kuwi gênahe pancèn iya karêm nyang adu kucing karo kasut. Sabênêre mono iya pancèn nyata, tindak sing mung angêpenaki, kuwi sok diarani kurang prayoga, awit talèncènge sok banjur jênêng: lêmbèk. Nanging mungguhing panêmuku, talèncèng sing kaya mangkono kuwi ora kêna kanggo ngarani alaning lajêring tindak angêpenaki. Nèk tindak angêpenaki, kuwi têtêp apik, sing luput kuwi rak anggone ngêcakake. Dadi manawa ana uwong disuwurake bisa angêpenaki atining liyan, ing măngka sing dikêpenaki mau malah dadi ala, wong mau nèk saka panêmuku iya durung kêna diarani: baut angêpenaki atining liyan. Sarta nalika sinau alip-alipane sing luput. Awit manawa pancèn bênêr alip-alipane, ora bisa malèncèng sing nganti samono. Miturut kaprêcayanku, wong sing bakal kuwagang anjunjung darajading băngsa, kuwi ora liya iya mung wong sing bisa angêpenaki atine wong akèh.

Petruk: Wah, sapisan kiyi Kang Garèng têka anggumunake bangêt, anggone mrêceka, tur rêmbuge le cêsplêng, èmpêre Kang Garèng kiyi mêntas ngaji andhe-andhe lumut.

Garèng: We, hla sêmbrana, ngunèkake uwong kathik sêkênyus-kênyuse bae. Apa dikira aku dudu wêton sêkolahan, cêkake nèk kowe wêruh buku-bukuku sing tak simpên ana ing lêmari, tan kêna ora kowe mêsthi saya gumun [gu...]

--- 820 ---

[...mun] nyang luhuring kawruhku. Aja manèh sing awujud manusa lumrah oraa kêpengin nyang buku-bukuku mau, sanadyan sing wujud kewan, kucing, tikus lan sapêpadhane, nèk wêruh iya mêsthi kêmêcêr, wong rêgane bae sakatine bisa nganti têlung rupiyah, tur sangkane iya adoh, iya iku ing Sidaarja.

Petruk: We, hla kranjingan, anggonku ngrungokke tiwas tak jèrèng-jèrèng bangêt kupingku, tak arani iya pancèn duwe buku-buku sing wigati têmênan. Sing dikandhakake buku mau, jêbul krupuk urang wêton Sidaarja. Ora, Kang Garèng, nèk mêngkono angèl bangêt, bisane wong diarani bêsêkhaph kuwi. Tak arani iya anggêr wêton sêkolahan bae, jêbulane sing nomêr siji: kudu bisa gawe sênênging sapadha-padha.

Garèng: Iya mula mangkono. Ing layang Wedhatama bae rak ana unèn-unène sing gêgayutan karo bab kuwi, têmbange Sinom, dene nèk arêp kok lagokake Langêndriyan iya kêna. Unèn-unèn mau mangkene:
Nulada laku utama | tumrap ing wong tanah Jawi | wong agung ing Ngèksigănda | Panêmbahan Senapati | kapati amarsudi | sudane hawa lan nêpsu | pinêsu tapabrata | tanapi ing siyang ratri | amêmangun karyenak tyasing sasama ||

samangsane pasamuwan | mêmangun marta martani ...

wis, wis, kok banjur anggalènggèng kaya wong sing jam rolas kêndhile isih mêngkurêb. Truk, Truk, rêmbugane bab kiyi padha dicuthêl samene bae, liya dina padha rêmbugan bab sejene manèh.

[Grafik]

Gêdhong Ridderzaal, inggih punika gêdhong kalanipun kangjêng ratu putri ambikak parêpatan Staten-Generaal.

--- 821 ---

Cariyos Kina

Pasarean (Patilasan) ing Jênggala.

Sambêtipun Kajawèn nomêr 53

I. Upaminipun kados ta: nama dhusun Kêpanjèn, punika kacariyos ing kinanipun, ing ngriku padununganing para radèn panji, rajaputra ing Jênggalamanik.

II. Nama dhukuh Sumêdhang, botên têbih saking pasarean Jênggala wau, punika sawênèhing tiyang wontên ingkang anggadhahi panganggêp bilih rumiyinipun nama: Sumêdhang Kamulyan, ugi tilas karaton, awit nitik saking wontênipun patilasan, inggih punika ing dhukuh Sumêdhang wau wontên sela ingukir-ukir sae, ingkang wêwangunanipun mèmpêr umpaking saka, dhapur sêkar cêpaka mêkrok, agêngipun nyaprangkul kapara langkung, kathahipun 4 iji, nanging ingkang taksih katingal cêtha, gumlethak wontên ing têngah sabin namung kantun 2 iji, sanèsipun sami kêpêndhêm, awit rumiyin ing papan wau nate dipun dhudhuk, nanging sela wau botên lajêng kapêndhêt, satêmah kurugan siti. Kajawi saking punika, botên têbih saking panggenaning sela-sela ukiran ngriku, kathah banon-banon kina pating glasah, dumunung ing tanah pasabinan, patêgilan punapadene pakawisan, mujur mangetan, kintên-kintên têbihipun (panjangipun) wontên sakilomètêr, inggih punika ngalangi supit uranging têmpukanipun lèpèn Brantas kalihan Metra, kacariyos banon-banon wau tilas pagêr tembok rikala jaman Panji. Ing têngah-têngah wontên gapuranipun, kintên-kintên pantêsipun gapura ingkang anjog dhatêng kêputrèn. Nanging sawênèh malih mastani bilih punika tilasing bètèng, katăndha saking pamanggènipun prênahing supit uranging lèpèn, mila prakawis wau mênggah lêrês lêpatipun nyumanggakakên. Awit sanajan dipun wastanana tilas pagêr, tiyang sapriki sampun sirna mênggah sipat-sipatipun, kajawi namung banon ingkang pating glasah wau kêtitik damêlan kina.

Amargi saking punika, rèhning padunungan-padunungan ingkang kacariyos nginggil wau, sapriki sampun botên patos cêtha mênggahing kawontênanipun, tuwin malih botên wontên salah satunggaling tiyang ingkang kenging kaanggêp maton cacriyosanipun, mila ing karangan ngriki inggih botên sagêd nêtêpakên, punapa inggih lêrês ing ngriku tilas karaton Jênggala tuwin Sumêdhang (Mêdhangkamulyan) kados ingkang kacariyos ing sêrat-sêrat Panji tuwin ing sêrat-sêrat sanèsipun, punika sadaya namung kula sumanggakakên dhatêng para ahli. Ananging yèn nitik saking wontênipun pasarean wau, kados lăngka sangêt ingatasipun tiyang Jawi purun amêmundhi lan amêmêtri pasarean, yèn botên cêtha punika pasareaning băngsa luhur ingkang kuncara asmanipun.

Nirrasa. Kêpanjèn-Malang.

--- 822 ---

Pawartos Wigaton[1]

Jiyarah Minggah Khaji.

Sambêtipun Kajawèn nomêr 52.

Wêkdal kula santun sandhangan montên patêlêsan, rumaos rikuh sangêt, awit gudhang wau kabikak tanpa ngangge aling-aling pagêr, langkung-langkung para jamangah èstri, saya pakèwêt malih, awit santunipun ugi wontên ing griya gudhang bikakan punika.[2] Saking gudhang punika para jamangah lumampah urut-urutan dhatêng padusan anglangkungi sênthong-sênthongan. Wontên ing sênthongan ngriku, kasarasaning badan kapriksa dening dhoktêr jalêr, jamangah èstri misah, kapriksa dening dhoktêr èstri. Kula têrus lumêbêt ing sênthongan padusan, adus mawi toya pancuran tosan tarikan. Mêdal saking padusan kula dipun sambuti andhuk satunggal, sarung saha rasukan, sadaya pênaton, nanging warninipun sami kadosdene sandhangan pranteyan wontên salêbêting pakunjaran,[3] botên dangu sadaya jamangah kapurih ngaso manggèn ing gudhang panjang wontên ing pulo sacêlakipun padusan, nanging misah kaêlêtan ing sagantên. Nyabrangipun mawi gèthèk kajêng ingkang katarik ing sêtum barkas, sabên gudhang satunggal kapêsthi dipun ênggèni dening tiyang kintên-kintên 100 awor jalêr èstri[4] tilêmipun ing mêstèr lèmèk gêlaran pandhan kasar, bantalipun alit, damèn kabuntêl ing kipêr, namung lumayan kangge ganjêl sirah. Gudhangipun mawi plataran wiyar edhum sangêt, kathah kêkajênganipun, nanging kuciwa hawanipun anggănda awon sangêt, amargi saking kakusipun dumunung ing plataran punika. Jam 4 sontên pangangge sami kawangsulakên, kula sakănca enggal sami santun panganggenipun, wontên ing karantina Onrust kula sadaya jamangah nyipêng sadalu, mawi dipun sêgah nêdha lan wedang, cêkap kaangge angganjêl wêtêng kothong.

Ing dintên Sênèn, tanggal kaping 25/5-'31 sadaya jamangah wangsul minggah dhatêng baita agêng, cacahipun ugi kacocogakên. Sasampunipun minggah sadaya, wanci jam 9 enjing kapal Sembilan ambêdhol jangkar wiwit lumampah akanthi ngungêlakên pluwit têngara adamêl bingaring para jamangah ingkang badhe minggah ing dharatan, lampahipun angênêr dhatêng Tanjungpriuk. Wiwit saminggahipun para jamangah ing baita têrus sami ibut, repot sangêt sêsarêngan nginggahakên barang-barang saking sênthongan ngandhap dhatêng dhèg nginggil, katata ing pinggiraning dhèg, prêlu anggampilakên wêkdal ngandhapakên saking baita dhatêng palabuhan.

--- 823 ---

Wanci jam 10 enjing, ing dintên Sênèn tanggal kaping 25/5-'31, baita kèndêl mèpèt ing palabuhan Tanjungpriuk, ing ngriku sampun kêbak para sèh khaji, lan para ahlinipun jamangah-jamangah ingkang mêthuk. Jamangah-jamangah khaji wiwit mandhap urut-urutan sareng lan andhapipun barang-barang bêbêktan sarana ngangge tambang kadosdene kerekan. Jam 12 siyang nêmbe sagêd rampung. Sadaya barang-barang bêbêktan, mêdalipun saking palabuhan gudhang mawi kapriksa isinipun dening priyantun palabuhan kados sabênipun, barang-barang têrus kaêmotakên ing prah oto, para jamangah lan têtiyang ingkang sami mêthuk sadaya sami numpak bis, anjujug dhatêng griya pamondhokanipun Sèh Salèh Ngabdul Ngalim, ing kampung Jêmbatan Lima (Batawi).

[Grafik]

Kawontênaning para kaji tuwin juru mriksa wontên ing pulo Kuyper.

Wontên ing Batawi kula nyipêng sadalu. Enjingipun dintên Slasa tanggal 26/5-'31 kula sakănca sadaya sêsarêngan bidhal saking Wèltêprèdhên numpak sêpur sênèl jam 7 enjing, jam 2 siyang kèndêl ing Purwakêrta, kula sakănca mandhap ing sêtatsiun Purwakêrta, manah kula kagèt sangêt, dene ing sêtatsiun dalah plataranipun kêbak tiyang ewon, sami mêthuk jamangah-jamangah mawi tumpakan motor, bis tuwin dhokar kathah sangêt, ngantos adamêl gumyuripun para jamangah khaji, lajêng sami bingung pinanggihipun dhatêng para ahlinipun ingkang mêthuk. Nanging kuciwa sangêt barang-barang cangkingan ingkang katimbang kangge bagage botên sagêd kabêkta sarêng ing sênèltrèn punika, kapurih têngga enjingipun nêmbe kapurih mêndhêt. Wanji jam 3 siyang lampah kula jiyarah khaji sampun dumugi ing griya akanthi wilujêng, amin.[5]

R.H.M. Muhtar, Sukaraja (Banyumas)

--- 824 ---

Kêbêsmèn ing Paris

Griya Sêtèlingan Nèdêrlan Kêbêsmi Mèh Têlas-Kapitunan Kataksir Wontên 4 Yuta dumugi 10 Yuta Rupiyah-ingkang Kapitunan Kathah Piyambak Bat. Gen ing Bêtawi - Badhe dipun Dandosi.

Kala dintên Rêbo kawartosakên kanthi cêkakan bilih griya sêtèlingan Nèdêrlan ing Paris kêbêsmi mèh têlas. Wondene katranganipun kados ing ngandhap punika.

[Grafik]

Gambar griya sêtèlingan Nèdêrlan ing Paris.

Ing dintên Ngahad tanggal kaping 28 Juni ingkang kapêngkêr wanci enjing jam gangsal kirang saprapat ing griya sêtèlingan Nèdêrlan kasumêrêpan wontên latu. Latu mubal ngalad-alad. Sanadyan lajêng dipun sêmproti mawi toya, ewadene mêksa botên ngukup. Griya sêtèlingan wau dalah barang-barang isinipun têlas dados awu, namung kantun griya-griya Bali miwah gapura tuwin pandhapinipun. Wanci jam sadasa latu sirêp. Tiyang kasangsaran botên wontên.

Para warganing komite, Tuwan Mr .D .Fock, Tuwan Dr. Van der Waals tuwin sanès-sanèsipun sami pangkat saking Dhènhah dhatêng Paris.

Ministêr de Graaf ngandika, kêbêsminipun griya sêtèlingan Nèdêrlan wau tumrap tanah Indhonesiah atêgês kasangsaran agêng.

Dipun dugi sababipun kaplêtikan latu listrik (kortsluiting). Kapitunan kataksir wontên 4 yuta dumugi 10 yuta rupiyah. Kawartos, griya

--- 825 ---

sêtèlingan Nèdêrlan wau dipun tanggêlakên 700.000 rupiyah, dene barang-barang isinipun 100.000 rupiyah.

[Grafik]

Het Nederlandsch paviljoen met onmiddellijke omgeving op de Koloniale Tentoonstelling te Parijs. Griya sêtelingan Nèdêrlan ing Paris dalah kiwa têngênipun.

Barang-barang ingkang dipun pitongtonakên wontên ing sêtèlingan wau kintunan saking Koloniaal Instituut (Amsêtêrdham), Ethnographisch Museum (Lèdhên), Bat. Genootschap v. Kunsten en Wetenschappen (Bêtawi) tuwin sanès-sanèsipun. Nanging kintên-kintên ingkang kapitunan kathah piyambak Bat. Gen., jalaran barang-barang Bat. Gen., upaminipun rêca sela, rêca prunggu, rêca mas, asli saking jaman Indhu, barang salaka saking tanah Mêlayu, barang têmbaga saking Borneo, barang tatahan saking tanah Jawi saha Bali sapanunggilanipun, sadaya origineel (sanès tiron), sarêng barang-barang sanèsipun ingkang kathah namung tironanipun kemawon.

Bat. Gen. punika bêbadan partikêlir, angsal subsidhi saking kangjêng parentah, nanging barang-barang ingkang dipun simpên wontên ing museum mèh sadaya kagunganipun kangjêng parentah. Dados kêbêsminipun barang-barang Bat. Gen. wau tumrap tanah Indhonesiah inggih atêgês kapitunan agêng.

Bat. Gen. tampi tilgram saking wêwakilipun, inggih punika Tuwan Moens, suraosipun, barang-barang Bat. Gen. kêbêsmi.

Kawartos, komite gadhah sêdya badhe andandosi griya sêtèlingan wau (bikakipun sêtèling jajahan ing Paris dumugi wulan Sèptèmbêr, dados taksih kawan wulan).

Ministêr Reynaud anêrangakên dhatêng Tuwan Loudon, utusan praja Nèdêrlan ing Paris, bilih parentah Prancis sagah badhe urun 3 yuta prang (1 prang samangke aosipun kirang langkung 10 sèn) kangge andandosi griya sêtèlingan Nèdêrlan wau. Pakêmpalan Oost en West ing Nèdêrlan inggih sagah badhe ambantu kêklêmpak arta.

Tuwan Mr. D. Fock anêrangakên, manawi saèstu dipun dandosi bokmanawi ing wulan Agustus ngajêng punika sagêd rampung.

--- 826 ---

Jagading Wanita

Lambe

Lambe punika sanadyan botên dipun cariyosna, sabên tiyang inggih sampun mangrêtos, bakunipun lambening cangkêm, nanging ugi asring dipun sambut kangge pêpindhan, ingkang têgêsipun sanès, kados ta: lambe pangaron, têgêsipun pinggiraning pangaron, lambe gajah ing peranganing dhuwung, tuwin sanès-sanèsipun, bakunipun mêndhêt saking lambe.

[Grafik]

Sami-sami peranganing badan, lambe punika kasrambah ing căndra, nanging limrahipun ingkang dipun căndra wau namung lambenipun para wanita, tumrapipun kakung botên kocap. Sampun dados panggalih.

Mênggahing lambe tumraping èstri, punika sayêktosipun pancèn dados sêkar, mila inggih botên ngêmungakên băngsa èstri Jawi kemawon ingkang kêdunungan pangraos lambenipun adamêl manis, sanadyan băngsa kilenan ugi makatên, limrah sami ambèngès lambe, nanging abritipun sumamar ngantos botên katawis, wosipun pados manis.

Saya elok malih tumrap wanita băngsa Aprikah, punika anggènipun nêtêpi panganggêp dhatêng lambe ingkang dipun wastani sae, ngantos mangun angewahi kodrating lambenipun piyambak, lajêng sagêd mujudakên wêwangunan ingkang dipun wastani sae tumraping bangsanipun, wujuding lambe kados ingkang kacêtha ing gambar. Tumrapipun tiyang sanès ingkang gadhah panganggêp sae tamtu sagêd ngucap: Adhuh ana lambe athik anggone kobèt, yèn mèncêp arak gawe pati.

Sarèhning bab lambe ingkang kados makatên punika kintên-kintên tumraping wanita băngsa Jawi botên mathuk, ing ngriki prayogi mratelakakên kawontênaning lambe ingkang kêlimrah pinanggih ing băngsa Jawi.

Wanguning lambe punika warni-warni, kados ta: dhamis, nyigar jambe, andombêle, anggandhul, dongos, nyongor, anggula sathêmplik, gugut tuwin taksih wontên sanès-sanèsipun malih. Lambe sadaya wau wontên ingkang awon wontên ingkang sae, têrangipun makatên:

Dhamis, tangkêping lambe ngandhap nginggil rapêt, botên wontên ingkang nyongot. Sae.

--- 827 ---

Nyigar jambe, punika lambe ingkang ngandhap kandêl. Sae.

Anggandhul, lambe ngandhap agêng, manawi nuju kèndêl, gusinipun ngandhap katingal. Awon.

Nyongor, lambe lincip kandêl, awon.

Dongos, lambe ngandhap nginggil cupêt.

Anggula sathêmplik, lambe tipis turut.

Gugut, lambe nginggil cupêt, dipun upamèkakên kados lambening tiyang anggugut tuma, cêkapan, wontênipun dipun wastani cêkapan, awit wujudipun awon, nanging adhakan kêdunungan manis.

Sanadyan lambe punika gadhah wangun awon lan sae, nanging pinanggihipun dèrèng tamtu têtêp kados makatên, sadaya taksih sagêd ewah dening kêdaling ucap, sagêd ugi ingkang lambe sae, wêdaling ucap nyênyêngit, kosokwangsulipun lambe awon gadhah ucap sêdhêp. Dados pinanggihipun daya-dinayan.

Tumandanging lambe punika limrahipun inggih dipun tindakakên dening tiyang èstri, kados ta: mèsêm, mèncêp, ngêprêti, nyawêti, mlêcu tuwin sanès-sanèsipun malih. Sanadyan lambe wau namung tumindak ing damêl sakêdhik, tumandukipun dhatêng ingkang kataman araos lêbêt, kados ta: mèsêm, punika dados tăndha rêsêping manah, dhumawahipun ing sanès sagêd adamêl sênêng. Ngêprêti, punika atêgês maibên tuwin ngewani, tumandukipun dhatêng tiyang sanès adamêl botên rêna. Nyawêti, atêgês purun, wohipun sok adamêl sănja baya. Mlêcu, punika dados gambaranipun tiyang botên kadugi ing manah. Dados solahing lambe punika atêgês dados sasmita agêng.

Ing nginggil sampun mratelakakên, lambe punika ugi kangge têmbung sambutan, lan malih ugi taksih kangge entar, kados ta:

Kurang lambe, têgêsipun kirang rêmbag, upaminipun rêrêmbagan babagan prêlu, kirang anggèning gadhah ginêm.

Kêmbang lambe, têgêsipun dados ucap, kajêngipun wontên warni kalih, tansah ngucapakên saenipun, upaminipun kala jamanipun Radèn Jaka Tingkir, punika kawontênanipun tansah dados ucap, dening panjênênganipun bagus tuwin sakti. Punika kêmbang lambe sae. Dene kêmbang lambe awon, inggih punika tiyang ingkang tansah dipun raosi ing liyan bab awonipun.

Abang-abang lambe, punika patrapipun tiyang purun momori rêmbag, ingkang salugunipun botên têrus tumanêm manah.

Kêlambèn, punika tiyang sugih ungêl ingkang têgêsipun botên sae, utawi atêgês tiyang ingkang tansah kataman ungêl botên sae, jalaran saking botên purun ngraosakên.

Makatên mênggah gaduging andharan ing bab lambe.

Ha.

--- 828 ---

NGOBROL DINTÊN SABTU

Janggrungan Walandi.

Tumrapipun bangsa Jawi, sajakipun sampun dados saradan, punapa kemawon ingkang mêdal saking bangsa Walandi, lajêng kathah ingkang sami niru. Ingkang makatên punika pancènipun inggih botên kenging dipun paibên, kadar ing wêkdal samangke bangsa Walandi sawêg kasinungan ing kaluhuran. Manawi saupaminipun ingkang dipun tiru punika ingkang sae-sae, kula inggih pancèn asese alias cocog tur mawi sangêt. Awit mênggahing bangsa Walandi mila inggih kathah punapa-punapanipun ingkang pantês dipun tiru lan dipun telad ing bangsa kula punika, kados ta: kawruhipun kadonyan ingkang muluk-muluk, kakêncênganing sêdya, kawêkêlaning panyambut-damêlipun, nekadipun manawi ngupados arta, - e, nas, ngantos kêladuk atur kula -, agênging katrêsnanipun tumrap tanah wutah rahipun, lan taksih kathah malih sanès-sanèsipun.

Lo, manawi ingkang dipun tiru utawi dipun telad bangsa ingkang makatên-makatên punika, wèh, cêkakipun kula inggih tumut jumurung sangêt. Nanging sampun nama limrah wontên ing donya punika saluhur-luhuripun satunggiling bangsa, têmtunipun inggih wontên cara-caranipun ingkang ngênêk-ênêki saha adamêl anjondhiling manah. Ewasamantên sanadyana makatên, ing sarèhning ingkang nindakakên punika satunggiling bangsa Walandi, dados satunggiling tiyang ingkang kagolong ing bangsa ingkang sawêg luhur drajadipun, sawênèhing bangsa kula punika inggih mêksa wontên kemawon ingkang nganggêp, bilih tindakipun ingkang ngênêk-ênêki wau, satunggiling tindak ingkang: brêgas, angganthêng, garang lan sasaminipun. Kados ta: mabuk wontên ing salêbêtipun pasamuwan, punika têka wontên ingkang anggadhahi rumaos: "Wadhuh, aku kathik garang kaya Landa." Mangga, punapa mèmpêr punika, tiyang mabuk têka dipun anggêp satunggiling (ka)garangan, satunggiling kabrêgasan. Ing mangka ingkang dipun wastani mabuk, inggih punika nglêlêma kêbuk, ingkang atêgês nguja isining padharan sarta ingkang sok sagêd anjalari kasupèn purwaduksinanipun, punika nama pandamêl saru-diningrat, sanadyan para Walandi pisan ugi sami mastani manawi mabuk punika awon. Dados tumraping bangsa kula botên pantês saupami lajêng tiru-tiru, dumèh ingkang nindakakên bangsa Walandi, nanging ingkang kathah-kathah sanadyana bangsa Walandi, ingkang sok mabuk punika, rak inggih bangsaning Walandi ... gombal.

Nanging jalaran saking ungguling drajadipun bangsa Walandi wau, dalasan para putri kemawon têka inggih wontên ingkang sami nelad para nyonyah-nyonyah Walandi ing samudayanipun, ngantos tukungan rambut kemawon, ingkang sok sagêd ngicalakên sipatipun wanita, têka inggih wontên ingkang tiru-tiru, kanthi botên pisan-pisan anggadhahi manah was-uwas, bilih ing têmbe sagêd kalampahan dipun supèkakên dening ... ingkang momong.

Samangke gantos sanès rêmbag. Sintêna ingkang krêsa migatosakên mênggah kawontênanipun ing tanah Indonesia samangke, têmtu agêng panggalihanipun jalaran saking lêpasing lampahipun kamajêngan samangke punika. Agêng alit, ênèm sêpuh, jalu wanita, sadaya sami nêmpuh dhatêng kamajêngan, lan sadaya-sadaya wau ingkang dados idham-idhamanipun, murih sagêd sampurna mênggah ing kawruhipun kilenan. Bokmanawi jalaran saking mbludaging sawarninipun kawruh kilenan ingkang sami dipun udi wau, ing wusananipun panggêsangan, tatacara, malah kasênênganipun pisan, lajêng kathah ingkang sami santun. Kathahing kasênêngan ingkang ing jaman rumiyin dipun anggêp tanpa wontên ingkang nyamèni, samangke dipun cap kadosdene satunggiling kasênêngan ingkang ngrisakakên bêbudènipun tiyang. Kados ta: dhogèr ing Batawi. Sadasa taunan sapriki sintên ingkang purun ngawon-awon utawi anacad dhatêng wontênipun têtingalan dhogèr wau. Nanging kadospundi mênggahing samangke? Sabên tiyang ingkang angsal pangajaran sawatawis, têmtu botên amrayogèkakên dhatêng têtingalan ingkang makatên punika, ngantos dèrèng watawis dangu punika pakêmpalan "Pasundan" ngaturakên sêrat panuwunan dhatêng pamarentah, supados krêsaa angawisi sawatawis dhatêng wontênipun têtingalan dhogèr wau.

Para maos têmtunipun kathah ingkang sami dèrèng anguningani mênggah ingkang dipun wastani dhogèr punika. Dhogèr punika wontênipun ing tanah Batawi, inggih punika satunggiling kalangênan, ingkang mawi waranggana sarta ingkang dipun jogèdi dening priya. Upami kasamèkakên ing sanès panggenan, kalangênan dhogèr wau ing Banyumas tuwin ing Bagêlèn dipun wastani: "Marung", manawi tumrapipun sanès panggenan ing Jawi Têngah, sawênèh wontên ingkang mastani "Janggrungan". Amung wontên bedanipun sakêdhik, inggih punika:

Manawi dhogèr, papan panjogèdipun waranggana wau wontên ing saênggèn-ênggènipun kemawon, inggih wontên ing alun-alun, wontên ing pêkên-pêkên lan sasaminipun. Dene tabuhanipun ngêmungakên: kêndhang slomprèt tuwin kêthuk-têlu. Amila manawi kapirêngakên saking katêbihan suwaranipun namung: thing, thung, thing, blung, kemawon. Namung manawi kalêrês ngungêlakên gêndhing: "Bajing loncat", hla, punika suwaraning kêndhangipun ngaplak saha santêr, upaminipun kemawon makatên: plak-pêtuntang,

--- 829 ---

plak-pêtuntung, plak-kêthuplak, plak-kêthuplak. Cara-caranipun tiyang ingkang sami ambêksa, punika sadhengah tiyang ingkang sami ningali wontên ingriku, kenging sami lumêbêt tumut anjogèdi dhogèr wau, kalayan anyukani tombok sapurunipun. Dene jogèdipun tiyang-tiyang wau kadosdene caranipun lare dolanan: lot-lotan lowe, amung ngriki mawi colat-colot, sarta tanganipun andhaplang kados R. Wrêkodara.

Dene ingkang dipun wastani "Marung", papan panjogèdipun waranggana wontên ing êlos, inggih punika papan padununganipun waranggana. Mênggah gamêlanipun pêpak. Ingriku mawi dipun sadhiyani blèk kothong. Sintên ingkang badhe anjogèdi waranggana, kêdah ambanting arta rumiyin wontên ing blèk kothong wau, ngantos anyuwara: dhèr, saha lajêng wiwit anjogèd. Panjogèdipun: badan dipun bêngkukakên, tanganipun kiwa têngên gêntosan dipun bêngkêlukakên kangge nutupi rainipun. Anèhipun sanadyan ingkang anjogèd wau dèrèng dumugi, ing mangka lajêng wontên suwaraning arta dipun banting wontên ing blèk kothong ingkang kasadhiyakakên wau, punika ingkang sawêg anjogèd sanalika kêdah lajêng kèndêl, sarta ingkang ambanting arta ingkang kantun têrus lajêng anjogèd. Makatên salajêngipun. Sanadyan lampahan ingkang kados makatên punika anggadhahi raos: jor-joran, ewasamantên awis sangêt wontên pasulayan.

Samangke bab janggrungan. Janggrungan punika pamanggènipun wontên ing papan ingkang sampun katêmtokakên, dados inggih wontên ing griyaning tiyang ingkang purun dipun ênggèni, wontên ing papan pasar malêm lan sasaminipun. Dene caranipun anjogèdi, botên beda kalihan caranipun tiyang tayuban. Kaotipun ing tayuban mawi ulêman, sarêng ing janggrungan sintên kemawon ingkang purun, kenging tumut ngibing, makatên ugi mênggah tombokipun dhatêng waranggana, punika botên agêng-agêngan kados caranipun wontên ing tayuban, nanging amung sasêkecanipun kemawon.

Kados sampun cêkap anggèn kula anggambar kawontênanipun dhogèr, marung punapadene janggrungan. Saking lêpasing kamajêngan ing jaman samangke, punapa malih saking mindhaking wawasanipun para kaum pangajaran, kalangênan tigang warni wau dipun anggêp sampun botên mathuk kalihan jamanipun, kalampahan kathah ingkang lajêng sami ambudidaya murih icalipun kalangênan-kalangênan punika. Makatên ugi bab kalangênan tayub, ugi kathah ingkang sampun botên angrujuki. Ing mangka bilih bab tayuban punika ngangge tatanan ingkang sae, pancènipun kenging tiningalan, jalaran jogèd-jogèding waranggana kalihan priya ingkang ambêksani, punika mawi antawis ragi têbih, dados sagêd ngatingalakên jogèdipun piyambak-piyambak. Nanging bokmanawi wontênipun botên sami rujuk dhatêng kalangênan makatên wau, kajawi sok kêladuk saruning patrapipun, ugi ing samangke sampun sanès jamanipun. Jalaran ing jaman samangke punika, saking kamajênganipun para wanita, gêsangipun jalu lan wanita kêdah sarwa sêsarêngan, têgêsipun: susah dipun sangga tiyang kalih, bingah dipun lampahi tiyang kalih. Ing mangka tumrapipun tayuban punika ingkang sênêng namung tiyang satunggal, inggih punika golonganing priya kemawon. Para putri kêdah namung amriksani kanthi pêt-pêtan panggalihipun. Jalaran saking punika samangke lajêng tuwuh jaman enggal. Sawênèhing para mudha sami ngupados kasênêngan sanèsipun, ingkang kalih-kalih sami sagêd sênêng panggalihipun. Amila lajêng kathah ingkang sami aniru kasênênganipun para Walandi, inggih punika: dhangsah. Mênggah nyatanipun wontên ing panggalihan inggih srêg, tur botên ambosêni, jalaran ... sagêd gontas-gantos. Nanging mênggahing dhangsah, tumrapipun kaum Indonesia mathuk utawi botênipun, punika kasumanggakakên.

Inginggil sampun kula cariyosakên, bilih wontênipun kalangênan dhogèr, marung tuwin janggrungan, botên dipun mathuki, punika jalaran dipun anggêp angrisakakên dhatêng bêbudèn. Anèhipun dene samangke têka wontên ada-ada enggal, ingkang tuwuhipun saking bangsa Walandi, inggih punika andamêl kalangênan ingkang saupami dipun pandhing kalihan janggrungan, prasasat mèh botên wontên bedanipun. Amila ingriki inggih lajêng kapêksa kula wastni:[6] janggrungan Walandi. Kadosdene ingkang kasêbut wontên ing sêrat kabar, wontênipun janggrungan Walandi punika makatên:

Upaminipun salah satunggiling pasar malêm, ingriku wontên ingkang angêdêgakên kangge papan dhangsah. Ing papan dhangsah wau anyadhiyani nyonyah pintên-pintên, ingkang wontênipun ingriku sarana dipun sukani pituwas, kangge para priya ingkang sami ningali saha krêsa lêlangên dhangsah. Dene priya ingkang badhe dhangsah wau, kêdah tumbas karcis rumiyin. Sasampunipun lajêng kenging milih nyonyah sadhiyan pundi ingkang dipun sênêngi kaajak dhangsah. Karcis mangkenipun lajêng katampèkakên dhatêng nyonyah ingkang kaajak dhangsah. Sabibaring dhangsah, nyonyah wau lajêng nampèkakên karcis pintên klêmpakipun dhatêng ingkang adamêl papan padhangsahan. Rêrêgèning karcis angsal-angsalanipun wau lajêng kabage kalih, ingkang sapalih dhatêng nyonyah, sapalihipun malih dhatêng ingkang gadhah papan padhangsahan. Tumraping nyonyah-nyonyah sadhiyan wau, dipun wontêni pranatan ingkang malêri: botên kenging nulak satunggiling priya ingkang ngajak dhangsah, kajawi ta manawi priya badhe sêmbranan, makatên ugi nalika dhangsah panganggènipun botên kenging sakajêng-kajêng, nanging dipun têmtokakên dening ingkang gadhah papan padhangsahan, lan taksih kathah malih wêwalêripun.

--- 830 ---

Mangga, punapa punika botên sami kemawon kalihan janggrungan. Ing kalih-kalihipun para priya ingkang sami anjogèd rak inggih ugi sami ambayar dhatêng ingkang dipun jogèdi. Bedanipun jogèd janggrungan punika mawi antawis kalihan waranggananipun, manawi janggrungan Walandi punika ... panjênêngan sadaya sampun sami anguningani piyambak. Ing sarèhning bab wontênipun janggrungan lan panunggilanipun wau, sampun dipun anggêp kirang prayogi, jalaran kamanah angrisakakên bêbudèn, punapa janggrungan Walandi ingkang makatên punika, dumèh Walandi ingkang nindakakên, badhe dipun ajêngi? Bab punika para maos kula aturi amanggalih ingkang panjang, sampun lajêng main tiru-tiru kemawon.

PÊNTHUL.

Pêthikan saking Sêrat-sêrat Kabar Sanès

Indhonesiah

P.B.I. Lumajang.

Kala tanggal 28 Juni ingkang kapêngkêr ing Lumajang dipun wontênakên pang Persatoean Bangsa Indonesia. Dhapukanipun pangrèh, pangarsa Tuwan Sastradikara, mudha pangarsa Tuwan Darmawasita, panitra ăngka I Tuwan Jayèng Mustapha, panitra ăngka II Tuwan Sastra Asmara, artaka Nonah Muryani, panitya wolu.

Kalawarti Assiasah.

Wiwit wulan Juli punika sêrat kabar wulanan Assiasah ing Surakarta kadadosakên sêrat kabar satêngah wulanan, rêginipun 1.75 rupiyah ing dalêm tigang wulan. Isinipun bab: panggulawênthah, pangajaran, ekonomi, politik, agami, kamajêngan băngsa, sapanunggilanipun.

Sudan balănja.

Kawrat ing kêkancingan dalêm Kangjêng Sri Maharaja Putri kaping 27 Juni, blanjanipun para warganing rad Indhia, pangarsa rad kawula saha para warganing Algemeene Rekenkamer inggih badhe kasuda kados blanjanipun punggawa nagari sanèsipun.

Blanjanipun punggawa propinsi Jawi Têngah.

Rad propinsi Jawi Têngah mêntas angrêmbag bab usul supados wiwit tanggal 1 Juli punika blanjanipun para punggawa propinsi Jawi Têngah dipun suda 2½ pêrsèn, lajêng wiwit tanggal 1 Oktobêr 5 pêrsèn. Usul wau katampi.

Blanjanipun Ingkang Wicaksana Kangjêng Tuwan Gupêrnur Jendral.

Kawartos, Ingkang Wicaksana Kangjêng Tuwan Gupêrnur Jendral kagungan karsa supados balanjanipun kasuda 5 pêrsèn, saha tulahipun, (ambstoelage) kasuda 10 pêrsèn.

Sentral komite Al Islam.

Dèrèng dangu ing Surabaya dipun wontênakên sentral komite Al Islam. Sentral komite wau wontên ing sêtatutênipun anêtêpakên:

1. Anjèrèng têbanipun Al Islam.

2. Ngêdalakên sêrat kabar, manawi botên minggon inggih satêngah wulanan, dipun namakakên: Al Jihad. Miwah ngêdalakên buku ingkang kaanggêp prêlu kangge ngajêngakên ebah-ebahan, Al Islam

3. Angintunakên wêwakil dhatêng nagari mănca, langkung-langkung dhatêng Genève.

4. Ngawontênakên konggrès sabên taun.

5. Ngawontênakên băndha (fonds) Islam, mawi lampah kêklêmpak arta darma, jakat sapanunggilanipun.

Wondene dhapukaning pangrèhipun, pangarsa Tuwan A.M. Sangaji, mudha pangarsa Tuwan Nuwan Alkaph, saha Tuwan A. Bahasowan, panitra ăngka I Tuwan Wănda Amisena, panitra ăngka II Tuwan A. Rahman, panitra ăngka III Tuwan Hasan Khutban, artaka Tuwan H. Usmin bin Amin, juru pamrayogi Tuwan H.A. Salim, panitya rêdhaksi Tuwan H.O.S. Cakraaminata, panitya Tuwan A. Anan, A. Bahmid, Abu Bakar bin Syahab, H. Salèh Samin, Amin Ramêlan, Muhamac Toyib, H.A. Wahab, A. Bahalman, Abdumatar Kamalani, Muhamad Wartak, saha Umar Ubis. Warga panitya băndha Islam Tuwan Surawiyana, Idrus, Almashur, Muhamad Balwal saha Muhamad bin Salèh.

Kabucal dhatêng Dhigul nginggil.

Tiyang nama Marah Jantan, tilas sudagar saha propagandhis P.K.I. suwau gêgriya ing Kuranji, kabucal dhatêng Dhigul nginggil.

Kursus calon guru têtanèn.

Wiwit tanggal 1 Juli punika ing Surakarta dipun wontêni kursus calon guru têtanèn. Ajaranipun kados ing kursus têtanèn ing Pancasan, sacêlakipun Bogor. Papan sarta griya ingkang nyadhiyani kraton (zelfbestuur).

Măngsa malèsèt.

Dhirèksi Madoera Stoomtram Mij. anêtêpakên, wiwit tanggal 1 punika blanjaning punggawa kasuda 10 pêrsèn, saha dumugi tanggal 1 Januari 1934 botên suka indhakan balănja.

--- 831 ---

Panggenan tiyang nyêrat sinjang ing Jawi Têngah.

Miturut palapuranipun Tuwan P. de Kat Angelino, insêpèktur Kantoor van Arbeid ing Jawi Têngah panggenan tiyang nyêrat sinjang gunggung 2347, inggih punika ing: Banyumas 101, gadhahanipun băngsa pribumi 21, gadhahanipun băngsa Tionghwa 77, gadhahanipun băngsa Eropah 3.

Ambarawa 8, gadhahanipun băngsa Tionghwa.

Kudus 24, gadhahnipun băngsa Tionghwa.

Jawi Têngah sisih kidul 25, gadhahanipun băngsa pribumi 21, gadhahanipun băngsa Tionghwa 4.

Surakarta 387, gadhahanipun băngsa pribumi 236, gadhahanipun băngsa Tionghwa 60, gadhahanipun băngsa Arab 88, gadhahanipun băngsa Eropa 3.

Ngayogyakarta 209, gadhahanipun băngsa pribumi 178, gadhahanipun băngsa Tionghwa 28, gadhahanipun băngsa Eropah 3.

Têgal 226, gadhahanipun băngsa pribumi 217, gadhahanipun băngsa Tionghwa 9.

Pêkalongan 1195, gadhahanipun băngsa pribumi 1107, gadhahanipun băngsa Tionghwa 60, gadhahanipun băngsa Arab 25, gadhahanipun băngsa Eropah 3.

Sêmarang 6, gadhahanipun băngsa Tionghwa.

Kaliwungu 24, gadhahanipun băngsa pribumi.

Juwana 22, gadhahanipun băngsa Tionghwa.

Lasêm 120, gadhahanipun băngsa Tionghwa.

Băndha lumaksa.

Rèhning kathah sangêt abdi dalêm ing kraton Surakarta ingkang dados têdhanipun lintah dharat, băndha lumaksa (bang kraton) gadhah sêdya badhe damêl pranatan enggal, inggih punika abdi dalêm manawi nyambut arta dhatêng bang wau botên prêlu mawi anyêpêngakên griya sapanunggilanipun. Sabên wulan badhe kacowok balanjanipun minăngka cicilan.

Pos sêparbang.

Salêbêtipun wulan Januari taun punika arta ingkang kalêbêtakên dhatêng agèn sêkap pos sêparbang ing Makasar wontên 61.518,90 rupiyah, inggih punika saking băngsa Eropah 36.334,03 rupiyah, saking băngsa pribumi 21.963,30 rupiyah, saking băngsa mănca wetanan 3.221,57 rupiyah. Arta celengan ingkang katêdha wangsul wontên 47.186,05 rupiyah, inggih punika dhatêng băngsa Eropah 26.199,71 rupiyah, dhatêng băngsa pribumi 18.813,93 rupiyah, dhatêng băngsa mănca wetanan 2.172,41 rupiyah.

Campuh kalihan tiyang wanan.

Parentah tampi tilgram saking gupêrnur ing Maluku, suraosipun, kala tanggal 19 Mèi ingkang kapêngkêr wontên ing sacêlakipun Puriri, sacêlakipun Muara Lèpèn Mimikah (tanah Papuah sisih kidul) wontên pulisi sikêp sênjata sagolongan campuh kalihan tiyang wanan. Tiyang wanan wau wontên ingkang nêmahi tiwas.

Asiah.

Kraman ing Burmah.

Wontên kaum kraman kalih atus sami asrah bongkokan. Para maos kados botên kêkilapan, parentahing Burmah dèrèng dangu punika nyêbar wara-wara, suraosipun, manawi wontên kaum kraman asrah bongkokan. Măngka sanès panuntun utawi botên tumut nindakakên paripêksa, saha ngakêni kalêpatanipun tuwin aprajanji botên badhe tumut kraman malih utawi botên badhe ngrencangi kaum kraman, badhe dipun apuntên.

Samangke parentah animbang badhe mitulungi gêsangipun têtiyang ingkang sami asrah bongkokan wau.

Wêwakil Jêpan wontên ing pakêmpalanipun para băngsa.

Wiwit tanggal 7 Sèptèmbêr ngajêng punika pakêmpalanipun para băngsa (volkenbond) badhe ngawontênakên parêpatan ingkang kaping kalih wêlas. Jêpan wontên ing parêpatan wau badhe dipun wakili Tuwan Yoshizawa Kenchiki, utusan Jêpan ing Prancis, Tuwan Sato Naotake, utusan Jêpan ing Jêrman, saha Tuwan Musha Koji, utusan Jêpan ing Swèdhên.

Ngubur layonipun Tsjang Tso Lin.

Tsjang Tso Lin rumiyin pangagêng praja Mansuri (lèr nagari Tiongkok), ing têngah-têngahanipun taun 1928 seda kaprêjaya ing tiyang. Dumuginipun sapunika layonipun dèrèng dipun kubur. Wondene panguburipun dhawah benjing tanggal 24 Juli ngajêng punika, wontên ing rêdi Pehesan, Mansuri.

Eropah.

Usulipun Amerikah.

Grikênlan anêrangakên dhatêng Amerikah Sarekat, sagah ambantu kalêksananing sêdyanipun Amerikah, nanging kêdah dipun wontênakên rêrigên sampun ngantos Grikênlan nandhang tuna.

Bèlgi, Ceghoslowaki saha Polên sami amratelakakên mupakatipun.

Prancis dèrèng sagêd namtokakên mupakat utawi botênipun.

Bab Buku

Redhaksi Kajawèn tampi buku: Panuntun Ngêtik Mêsin Tulis Ngangge Driji 10, karanganipun Mas Suwarja, saking toko buku S.M. Diwarna, ing Kuthagêdhe, Ngayogya 1 iji. Buku wau kaêcap ing Sastra Latin, wêwarahipun cêtha, prayogi dados tuntunan tumrap sintên kemawon ingkang badhe sagêd ngêtik, 1 buku rêgi f 1.-

Redhaksi Kajawèn ngaturakên gênging panuwun.

--- 832 ---

Wêwaosan

Dhêndhaning Angkara.

24

Kawula nuwun, kaluhuran dhawuh pangandika dalêm, nanging ing bab punika kawula kêpêksa ngêntosi kaparêng dalêm, awit gêgayutan kalihan prakawis nata.

Wis, ayo nuli ajokna.

Senapati dhawuh dhatêng karerehan: Nêdha kănca, kaajêngna.

Sang prabu lênggah kalihan nyawang lampahing abdi ingkang badhe ngêdalakên tiyang tahanan, saha lajêng ngasta usap asta kagêm ngêsat riwe ingkang kumyus wontên ing wadana. Botên dangu wontên tiyang bêbandan kaajêngakên. Kados punapa kagèting panggalih nata sarêng uninga dhatêng tiyang ingkang dipun ajêngakên wau, sang prabu ngantos jumênêng anamatakên, wusana ngandika kados kagèt: Êlo, gene iki Si Abdullah. Apa sababe dene dadi bêbandan mangkono.

Senapati: Kawula nuwun, jalaran kalêpatan ngambah ing kaputrèn. Sasampunipun munjuk makatên, senapati lajêng tumungkul.

Sang prabu andangu dhatêng Abdullah: Apa iya Abdullah, sira ngambah ing kaputrèn.

Abdullah: Kawula nuwun inggih, sayêktos.

Sira iku kêna ingsun arani wong kang ora darbe duga-duga lan kira-kira, kaya lêbunira marang kadhaton, iku aran nêmpuh bêbaya gêdhe, mokal sira bisa nêmu raharja, lan manèh kiranira kapriye, apa kang sira karêpake bakal katêkan. Mula wis bênêre sira dadi bêbandan mangkono iku.

Pangandika dalêm ingkang raos numpangi dhatêng tiyang ingkang sampun apês kados kawula, inggih sakeca kemawon. Dene ing bab dugi-dugi, punika pancèn sagêd kasilêp dening ubaling manah kabranang, nanging tiyang ingkang sampun purun anglampahi nêmpuh ing pakèwêd, botên badhe ngunduri dhatêng bêbaya, malah sapintên gênging bêbaya ingkang sampun ngêbyuk ing kawula, inggih punika para nata, sampun sami larut dening tumandanging tangan kawula.

E, e, dadi sira mêntas pêpêrangan karo para ratu, sira unggul. Ingsun nganti kêkilapan bab iku Abdullah. Genea sira banjur dadi bêbandan.

Kawula nuwun, anggèn kawula dados bêbandan punika, jalaran nandhang kalêpatan ngambah kadhaton wau, ananging botên andadosakên rikuh kawula, awit saking tinêmpuh ing tindak cidra, nyidra tiyang ingkang nuju kalimpe. Ewadene sarêng kawula sumêrêp, bilih ingkang ngringkês kawula punika senapati nata, manah kawula malah kumênyut, kabêkta saking wêlas, dene senapati têgêl gadhah tindak cidra. Gusti, nanging tujunipun kawula lajêng kenging kamakatênakên, saupami sami abên ajêng, sagêd ugi nata ing Bagêdad kecalan senapati.

Ing sakala ngriku lajêng tidhêm tanpa sabawa, salêbêting pasinewakan namung kèbêkan raos karêntêging manah. Tumrap senapati, ing sakawit gadhah gagasan badhe ngêlèhakên sang prabu, ing bab cidranipun Abdullah, jêbul malah manggih ucap ingkang raosipun kados gêlap angampar, wusana senapati nata namung gêrêng-gêrêng kemawon. Tumrapipun sang prabu, ing galih ugi lajêng pakèwêd, pundi ingkang dipun anggêp lêrês ing sang prabu. Nanging sang prabu dangu-dangu lajêng nglêrêsakên senapati, awit sampun katitik ing damêl sagêd mikut tiyang nandhang dosa. Sang prabu lajêng ngandika: Senapati, apa nyata sira darbe tindak andingkik, nyêkêl wong kang tanpa daya.

Senapati: Kawula nuwun, mênggahing prajurit, nyêpêng durjana punika botên nama pêpêrangan kalihan mêngsah, têtêp namung nama nyêpêng tiyang awon. Sanadyan pun durjana sêsumbar ngakên pinunjul, inggih namung dados sêkar sêsongaran. Tuwin malih pundi wontên durjana purun pêrang ngêblak, wontênipun inggih namung manggèn ing pêtêngan, lăngka durjana purun ngambah kautamèn.

Sang Prabu: Iku bênêr senapati, mula ing saiki ingsun prêlu arêp andangu marang Abdullah, ngudi katêmuning lupute. He, Abdullah, anggonira ngambah ing kadhaton iku prêlu apa.

Abdullah: Kawula nuwun, gusti, pandangu dalêm ingkang makatên punika, nuwuhakên anglêsing manah kawula, amargi raosing pandakwa tamtu namung mastani: kawula punika tiyang nistha, dados wêri colong pêndhêt. Dhuh gusti, manawi kawula gadhah cipta kados makatên, kawula wirang aningali padhanging srêngenge, nanging saupami kawula prasaja dhatêng sajatosing lêlampahan kawula, tamtu dipun gêgujêng ing tiyang kathah.

Mara sira nuli munjuka ing sabênêre.

Kawula nuwun, sajatosipun kawula punika botên beda kalihan panjênêngan dalêm utawi para nata sanès-sanèsipun, inggih ngajêngakên sang putri. (Badhe kasambêtan)

--- 153 ---

Nomêr 39 taun I.

Taman Bocah

Lampiran Kajawèn kawêdalakên sabên Sabtu.

Padha Gathekane

Ana kaum desa, jênênge Kasan Kêkêl, mulane jênêng mangkono, saka duwe lageyan kêpatuh dhêmên angguyu. Wêtuning guyune mau sok ora nganggo pilih papan, kala-kala sok kêwêtu ana panggonane wong kapatèn. Mêsthi bae lageyane sing kaya ngono mau anjalari disaru ing wong liya. Yèn mêntas disaru, iya banjur eling, nanging sadhela bae iya wis lali manèh. Cêkake dhèwèke mau salawase têtêp jênêng Kasan Kêkêl bae, kagawa saka ora tau bisa ngowahi pakulinane mau.

Kasan Kêkêl mau duwe anak bae iya anèh, jênênge Yusup. Anèhe mau dene gêmbèng bangêt, mula jênênge iya banjur karan Yusup Gêmbèng. Yèn lumrahe bocah gêmbèng kuwi ana umur-umuran sataun têkan limang taun. Nanging yèn Yusup ora, wis umur sapuluh taun isih dhêmên nangis.

Tumrap tăngga têparone Kasan Kêkêl, kabèh padha anjêlu atine, saka rina wêngi mung krungu suwaraning guyu lan tangis. Yèn nuju ngrungokake guyu nganti ambrêbêgi, awit saka bangêt nyêkakak sarta banjur kêkêl. Dene yèn nuju ngrungokake tangis, nyang kuping nganti risi, saka anggiyêng bêtah bangêt. Yusup samăngsa nangis, yèn dielikake, malah jêlèh-jêlèh, bapakne banjur nyêkakak. Rak mêgahake têmênan.

[Grafik]

Nuju sasi bêcik, Kasan Kêkêl sugih dhuwit. Lagi klumpuking dhuwit wajib bae wis pirang-pirang rupiyah. Saka bungah-bungahe wong duwe dhuwit, Kasan Kêkêl ngajak anake mênyang pasar, unine: Le, ayo nyang pasar, hêh, hêh, hêh, ha hak.

Yusup: Ana kae mêngko aku tukokna kathok anyar, ta. Hi hi hi hi.

Kasan: Tukokke, ya tukokake, ana kae aja nangis. Ha hak.

--- 154 ---

Wong loro banjur mangkat mênyang pasar. Bapakne pijêr angguyu, anake pijêr nangis, kaya wong ngrêbab turut dalan.

Saka anèhe mau nganti ana wong ngêruh-êruhi: Niku pripun ta, lare agênge êmpun sêmontên, kok têksih rêmên nangis, botên isin.

Yusup diruruhi uwong ngono mau banjur nangis sêru, bapakne nganti nyêntak: Bocah, pancèn dhêmên nangis, ora idhêp isin. Ha hak.

La wong ya Yusup kok dimangkonokake bapakne, mêsthi bae banjur jêlèh-jêlèh. Mênênge barêng dijajakake.

Jalukane Yusup ana pasar rêna-rêna, ora trima mung kathok bae, isih anjaluk liya-liyane, anane dituruti, iya kuwi mau, sabên duwe panjaluk disulayani banjur nangis. Bapakne tansah gedhag-gèdhèg karo kêkêl.

Satêmêne anggone Yusup duwe watak kaya ngono kuwi, wose saka kogung bangêt, duwe panjaluk apa bae ora tau bali, dene mungguh pangrêtine, satêmêne ya lumrah kaya bocah, dadi anggone gêmbèng kuwi mung saka ugungan, anggêmbèngi wong tuwane.

Sarèhning wêtuning dhuwit ora lèrèn-lèrèn, ora suwe dhuwite Kasan wis bablas, banjur ngajak mulih: Wis, ayo mulih, mêngko mundhak ora uwis-uwis, ha hak.

Suyup:[7] Ta, tukokna kuwi. Hi, hi hi.

Kasan mangsuli bisik-bisik: Dhuwite wis êntèk, ha hak.

Yusup: Ya wis, aku êmoh mulih, apa, hi, hi, hi.

Kasan: Êmoh mulih, apa kowe arêp omah ana kene, ha hak.

Suwe-suwe uni sing disêlani guyu lan tangis mau, mung kari ha hak, karo hi hi bae, lan banjur dirubung wong akèh, padha nonton wong angguyu lan wong nangis. Nanging banjur ana wong sing takon mangkene: Botên, sampeyan niku ontên pêkên kok mung angguyu kêkêl niku ontên napa.

Kasan lagi eling kêpatuhe, banjur mangsuli: Anggêgujêng anak kula ingkang anggiyêng nangis punika, punapa.

Wong sing takon, clathu mênyang Suyup: Kowe kuwi nangis bae kuwi ana apa ta.

Sakala Yusup cêp, mênêng anggone nangis, ngrêti yèn digawe isin bapakne, banjur sidhakêp karo mangsuli: Anggèn kula nangis punika nangisi bapak, dene gumujêng botên kèndêl-kèndêl.

Sawise ngono lagi padha mulih. Pancèn padha gathekan.

Bab Lare Lêlados

Candhake Kajawèn nomêr 51.

Lajêng sapunika kêpèpèt, wontên satunggiling pangunjukan ingkang manggènipun sangêt sungil, sagêdipun ananduki jog gêlasipun kêdah kapêndhêt, nanging kadospundi pratikêlipun dening tangan kiwa têngên sampun maragang sadaya, punika kêdah makatên: pangunjukan ingkang botên dipun pilih kangge nanduki, [nandu...]

--- 155 ---

[...ki,] lajêng dipun kêmpit kêncêng ing kèlèk kiwa, wadhah pangunjukan ingkang dipun pilih badhe kangge nanduki dipun cêpêngi tangan kiwa, nuntên tangan têngên mêndhêt gêlasipun ingkang badhe dipun jogi, alon-alon kanthi ngatos-atos, nanging panyêpêngipun gêlas kêdah kalêrês suku perangan ngandhap piyambak kacêpêng ing dariji, nuntên dipun isèni pangunjukan saking gêndul utawi kênthi ingkang dipun cêpêngi ing tangan kiwa, wangsuling gêlas pangunjukan wau sampun ngantos kalèntu panggenan pandèkèkipun.

Lêlados matur dhatêng tamu nawèkakên pangunjukan, punika kêdah mratelakakên namaning pangunjukan ingkang kasudhiyakakên kangge pasugatan ngriku, upaminipun: Kaparêng ngunjuk limun punapa toya Landi, utawi jênèwêr punapa konyak, makatên sapiturutipun bilih sawêg majêng 1-2 rambahan, bilih sampun majêng wongsal-wangsul botên susah nawèkakên malih, cêkap nitik pangunjukanipun ingkang sampun kemawon dipun tanduki jog, kajawi bilih mundhut santun inggih kêdah dipun santuni sanèsipun. Nanging sampun pisan-pisan palados matur: Panjênêngan kaparêng ngunjuk punapa, bilih ngantosa matur makatên, asring sagêd andadosakên kêcelik, awit sawênèhing tamu ingkang dèrèng wiyar panggalihipun, namung lajêng dhacuh kemawon, upaminipun mundhut anggur, utawi wiski ... măngka sudhiyan botên mawi, makatên punika nama lêpatipun palados, mila sampun kasupèn mratelakna namaning pangunjukan ingkang ing ngriku wontên.

Lare lados ingkang sawêg sami ngadhêpi tamu dhahar, sampun ngantos gêgojegan, idu, udut, sapanunggilanipun ingkang damêl gigu, nanging kêdah namung mawas ênêring parampadan ingkang kangge dhaharan, supados angladosakên tandukan parampadan ngriku sagêd cikat, nanging bilih dhaharipun ladosan larihan, palados anggènipun ngêntosi kêdah nêbih ngulatakên saking katêbihan kemawon, majêngipun badhe ngundurakên ambêng, nyarantosna bilih sampun kathah sêsarênganipun ingkang kèndêl, nanging bilih ingkang kèndêl dhahar sawêg satunggal kalih, sampun ngantos kalorod rumiyin, mindhak adamêl kasêsanipun tamu sanès ingkang taksih nêngah-nêngahi dhahar.

Lajêng sapunika bilih lênggahipun tamu sanès ingkang banjêngan utawi larikan, patraping lêlados inggih kadosdene manawi lênggah lesehan kasêbut nginggil, bedanipun namung sapisan botên lampah dhodhok, kaping kalih wêkdal wingking-wingking urut kacang taksih ngêntosi badhe nyambêti nyaosakên ladosan, patrapipun ambêkta tadhahan kapanggul ing pundhak têngên rumiyin, botên katumpangakên dhêngkul, kaping tiganipun, anggèning nyaosakên dhaharan dhatêng satunggal-tunggaling tamu, botên susah kapêndhêtakên, nanging cêkap kacaosakên taksih tumumpang tadhahan kemawon, ingkang mundhut saking tadhahan tamunipun piyambak. Nanging bilih lênggahanipun tamu sapăntha-sapăntha ngupêng meja, pamêndhêtipun saking tadhahan kêdah ingkang ngladosi, lajêng kadèkèk ing kênap utawi meja saprayoginipun, awit anggèning ngladosakên têmtu saking pêngkêran utawi ngiringan.

Patrapipun angladosi tamu padintênan namung priyantun [pri...]

--- 156 ---

[...yantun] 1-2 inggih prayogi ngangge pêpiridan ing pasamuwan wau, bedanipun namung sandhang panganggèn cêkap sakêcêpêngipun sok ugi sarwa rêsik, wasana borong dhatêng ingkang kaparêng badhe paring wêwarah putra-putranipun tumrap bab angladosi tamu, langkung-langkung Mas Suripta ing Kajawèn ăngka 37.

P.K. 585

Batangan Cangkriman.

Kula nuwun, sêrat kalawarti Kajawèn wêdalan ing dintên Sêtu kaping 20 Juni punika ing Taman Bocah ngêwrat cangkrimanipun sadhèrèk, D.H. Supraba, ingkang suraosipun kados ing ngandhap punika: wontên tiyang kalih, nama Pak Suta tuwin Naya, dene Pak Suta wau tanganipun ingkang satunggal sawêg pinuju sakit, dados manawi nyambut damêl inggih namung mawi tangan satunggal.

Anuju satunggiling dintên Pak Suta bêtah banon 5 iji, badhe kangge damêl kêrên, mila lajêng dhatêng panggenanipun Pak Naya prêlu nêdha banon. Sasampunipun nêmbung, wangsulanipun Pak Naya makatên: Kowe kêna anjaluk bata 5 kogawa mulih, nanging anggonmu anggawa kudu mung sarambahan, sarta anggonmu anggawa ora kêna kosăngga, prangkul, utawa koindhit, nanging kudu kocangking, panyangkingmu bata mau ora kêna kowadhahi utawa kotalèni, dadi ya mung bata 5 kocangking tangan siji.

Dene pratikêl kula sagêdipun Pak Suta ambêkta banon 5 iji mawi tangan satunggal makatên:

Amêndhêta banon satunggal, lajêng kairingna (kados kacêtha gambar ăngka I).

[Grafik]

I

lajêng amêndhêta malih banon kalih katumpangna ing banon wau, nanging lêtipun banon satunggal kalihan satunggalipun kaangkaha supados kenging dipun lêbêti tangan, patrapipun anggènipun nyèlèhakên kados gambar ăngka II.

[Grafik]

II

Lajêng amêndhêta banon kalih malih, dados sapunika gunggungipun sampun jangkêp 5, katumpangna malang wontên ing banon kalih kasêbut nginggil, dene patrapipun kados gambar ăngka III.

[Grafik]

III

Dados sapunika tumpukan banon wau manawi dipun tingali saking nginggil, kadosdene wontên bolonganipun pasagi, dene pambêktanipun Pak Suta banon gangsal wau, tanganipun supados kalêbêtakên ing bolongan lajêng anyêpêngi banon ingkang ăngka I, dados Pak Suta sapunika têtela sampun sagêd ambêkta banon 5 ngangge tangan satunggal ingkang sarana botên anêrak wêwalêr kasêbut nginggil. Namung punika pratikêl kula, dene lêrês lêpatipun kula sumăngga.

Mitra trêsna: P.A. Mulyana

Pambatang iki wis bênêr, kaya karêpe sing duwe cangkriman. Ayake wis cukup samene bae. Pakmu Sêbul.

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---

[Iklan]

--- [0] ---